दक्षिण गुजरात मधील किल्ले (Forts in South Gujrat)

दक्षिण गुजरात मधल्या वापी - दमण भागात ६ किल्ले आहेत. मुंबईहून एका दिवसात हे सहा किल्ले पाहून परत येता येते. दक्षिण गुजरात प्रांत महाराष्ट्रातील ठाणे, नाशिक आणि धुळे जिल्ह्याने वेढलेला आहे. डांग जिल्ह्यातील घनदाट अरण्यांचा पर्वतीय प्रदेश ते पश्चिम किनार्‍यावरील सुरत, दमण सारखी बंदरे या टापूत दक्षिण गुजरात वसलेला आहे. प्राचिन काळापासून अनेक व्यापारी मार्ग महाराष्ट्रातील बाजारपेठांपासून दक्षिण गुजरात मधील बंदरापर्यंत जात होते. प्राचीन काळी (इसवीसन ९६० ते १२४३) चालुक्यांच्या राजवटीत गुजरातचा परदेशांशी व्यापार भरभराटीला आला होता. इसवीसन १५०९ मध्ये दिव येथे झालेल्या लढाईतील विजया नंतर पोर्तूगिजांनी दमण, सिल्व्हासा या दक्षिण गुजरात मधील भागात आपले बस्तान बसवले. मध्ययुगात सुरत बंदर भरभराटीला आले होते. पोर्तुगिज, इंग्रज ,डच, फ़्रेंच इत्यादी व्यापार्‍यांनी याठिकाणी आपल्या वखारी टाकल्या होत्या. अशा प्राचीन काळापासून गजबजलेल्या या व्यापारी मार्गाच्या आणि बंदरांच्या टेहळणीसाठी तसेच संरक्षणासाठी वेगवेगळ्या राजवटीत किल्ले बांधले गेले. 

यातलेच सहा किल्ले पाहण्यासाठी सकाळीच मुंबईहून ट्रेनने वापी गाठावे. वापीहून खाजगी गाडी केल्यास हे सहा किल्ले व्यवस्थित पाहाता येतात. मुंबईहून खाजगी गाडीनेही हे सर्व किल्ले एका दिवसात पाहाता येतात.

     

Entrance Gate of  Parnera Fort

पारनेरा किल्ला (Parnera Fort) :- वापी - सुरत रेल्वेमार्गावर अतुल नावचे स्टेशन आहे. वापीहुन पॅसेंजर ट्रेनने अतुलला जाता येते. अतुल स्थानकातून किल्ल्याचा डोंगर दिसतो. अतुल स्थानक ते किल्ला अंतर २.५ किलोमीटर आहे. किल्ल्याच्या पायथ्यापर्यंत रिक्षाने किंवा चालत जाता येते. रस्त्याने गेल्यास मुंबई - अहमदाबाद महामार्गावर वापीपासून २५ किलोमीटरवर पारनेरा किल्ल्याचा पायथा आहे. अतुल या कंपनीची खाजगी मालमत्ता असल्याचा बोर्ड किल्ल्याच्या पायथ्याशी लावलेला आहे. किल्ल्यावर जाण्यासाठी पायर्‍या बांधलेल्या आहेत. तसेच किल्ल्याच्या उतारावर झाडी जोपासलेली आहे. किल्ल्यावर तीन मंदिरे असल्याने येथे भाविकांची कायम वर्दळ असते. किल्ल्याची उंची ४०० फ़ूट आहे. पायथ्यापासून साधारणपणे अर्ध्या तासात आपण किल्ल्याच्या माथ्यावरील तटबंदी जवळ पोहोचतो. तटबंदी फ़ोडून किल्ल्यात जाण्याचा मार्ग केलेला आहे. त्या मार्गाने किल्ल्यात न जाता उजवीकडे जाणार्‍या पायवाटेने तटबंदीला वळसा घातल्यावर आपण ६ फ़ूट उंच प्रवेशव्दारापाशी पोहोचतो. प्रवेशव्दार बुरुजांमध्ये लपवलेले आहे. प्रवेशव्दारातून आत शिरल्यावर साधारणपणे १० पायर्‍या चढल्यावर आपला गडमाथ्यावर प्रवेश होतो. समोरच गडची रुंदी व्यापणारे कालिकामातेचे मंदिर बांधलेले आहे. जवळच हार, फ़ुले, प्रसाद विकणारी काही दुकाने आहेत. किल्ल्याचा डोंगर दक्षिणोत्तर पसरलेला आहे. माची आणि बालेकिल्ला असे किल्ल्याचे दोन भाग आहेत. दोन्ही भाग तटबंदी आणि बुरुजांनी संरक्षित केलेले आहेत.

Bastion & fortification of Parnera Fort

कालिकामाता मंदिराच्या गाभार्‍याच्या बाजूने गडाच्या बालेकिल्ल्यावर जाण्यासाठी पायर्‍या आहेत. बालेकिल्ल्याचा दरवाजा अस्तित्वात नाही. बालेकिल्ल्यावर अनेक उध्वस्त वास्तू पाहायला मिळतात. बालेकिल्ल्यावरुन आजूबाजूचा दूरवरचा प्रदेश दिसतो. किल्ल्याच्या जवळून वाहाणार्‍या पार नदीचे पात्रही दूरपर्यंत दिसते. या भागात हा एकमेव डोंगर असल्यामुळे टेहळणीच्या आणि संरक्षणाच्या दृष्टीने या किल्ल्याचे स्थान किती महत्वाचे होते ते लक्षात येते.     

Water Tank on Parnera Fort

या डोंगरावर नक्की किल्ला कोणी बांधला हे ज्ञात नाही. पण किल्ल्यावरील टाक्यांची रचना पाहाता चालूक्यांच्या काळात या किल्लाची उभारणी झाली असावी. त्यानंतर पंधराव्या शतकात हा किल्ला रामनगरच्या राजाच्या ताब्यात होता. मोहमद बेगाडाने हा किल्ला जिंकून घेतला. बेगाडाच्या अंतिम काळात या किल्ल्याचा ताबा पेंढारींकडे गेला. त्यावेळी १५५१ मध्ये दोनदा दमणच्या पोर्तुगिजांनी या किल्ल्यावर हल्ला केला. त्यानंतर हा किल्ला ओस पडला. छत्रपती शिवाजी महाराजांनी १६७६ मध्ये हा किल्ला नव्याने बांधून काढला. त्यानंतर हा किला १७८० पर्यंत मराठ्यांच्या ताब्यात होता. त्यानंतर वेल्सने हा किल्ला जिंकून घेतला.

Chandika Mata Mandir, Parnera Fort

बालेकिल्ल्या वरील वास्तू पाहात आपण चंडीका माता मंदिरापाशी खाली उतरतो. याठिकाणी चंडीका मातेचे आणि हनुमानाचे मंदिर आहे. सर्वत्र संगमरवर आणि पेव्हर ब्लॉक बसवलेले आहेत. मंदिराच्या पुढे गेल्यावर डाव्या बाजूस चांदपीर बाबाचा दर्गा आहे. इथे किल्ल्याचे दुसरे प्रवेशव्दार आणि तिथून खाली उतरणारी पायवाट आहे. दर्गा पाहून पुढे गेल्यावर रामेश्वर मंदिराकडे जाण्यासाठी जेथे पायर्‍या आहेत त्या ठिकाणी तीन मोठ्या तोफ़ा बेवारस पडलेल्या आहेत. या किल्ल्याचे अतुल कंपनी आणि मंदिराच्या ट्रस्टने कॉंक्रीटीकरण करुन टाकले आहे. एवढा खर्च केला आहे त्यात ३ चौथरे बांधून हा तोफ़ांचा ऐतिहासिक ठेवा व्यवस्थित ठेवता आला असता. रामेश्वर मंदिर हे किल्ल्याचे उत्तर टोक आहे. ते पाहून पुन्हा माघारी फ़िरुन चंडीकामाता मंदिराच्या बाजूने चालत निघाल्यावर डाव्या बाजूला कातळात खोदलेली ५ पाण्याची टाक आहेत. या टाक्यांच्या बाजूला कॉंक्रीटचे खांब उभारुन पूल बांधलेला आहे. या पुलावरुन आपण किल्ल्याच्या प्रवेशव्दारापाशी पोहोचतो. किल्ला पाहायला अर्धा तास पुरतो.

Cannons on Parnera Fort

पारनेरा किल्ला उतरुन १ किलोमीटर चालत मुंबई - अहमदाबाद महामार्गावर गेल्यावर पारडी गावासाठी रिक्षा मिळतात. खाजगी वहानाने थेट पारडी गावातील किल्ल्यापर्यंत जाता येते. पारनेरा ते पारडी अंतर ७ किलोमीटर आहे.

Chhatrapati Shivaji Maharaj Statue at Pardi Fort, Gujrat

पारडी किल्ला (Pardi Fort) :- पारडी गावातील भरवस्तीत पोस्ट ऑफ़ीसच्या इमारती मागे एका छोट्या टेकडा वरती पारडी किल्ला आहे. या टेकडीच्या खालून वहाणार्‍या पार नदीवर लक्ष ठेवण्यासाठी या किल्ल्याची निर्मिती करण्यात आली असावी. किल्ल्यापाशी पोहोचलो आणि आश्चर्याचा धक्का बसला. किल्ल्या जवळ छत्रपती शिवाजी महाराजांचा अर्धपुतळा बसवलेला होता.

Bastion on Pardi Fort, Gujrat

इसवीसन १६६४ मध्ये छ.शिवाजी महाराजांनी प्रथम सुरत लुटली. मोगलांच्या संपन्न बंदराची पार रया गेली. त्यानंतर छ. शिवाजी महाराजांच्या हल्ल्याच्या अफ़वा उठतच होत्या. इसवीसन १६७० मध्ये छ.शिवाजी महाराजांनी सुरत दुसर्‍यांदा लुटली. त्यानंतर सुरतची होती नव्हती ती पत पण गेली. सुरतेचा व्यापार खालावला. छ.शिवाजी महाराजांच्या मृत्यूपर्यंत सुरतेवर हल्ला होणार अशा अफ़वा अधूनमधून उठत होत्या. त्यामुळे अनेक व्यापार्‍यांनी स्थलांतर केले. सुरत बंदरातून होणारा व्यापार थंडावला होता. सुरतेवरच्या हल्ल्याने छ.शिवाजी महाराजांना अपेक्षित असलेली मोगल साम्राज्याची आर्थिक नाकेबंदी झाली होती.

Pardi Fort Gujrat

Pardi Fort Gujrat

पारडी किल्ल्यात काळानुरुप अनेक बदल झाले आहेत. किल्ल्यात शिरताना प्रवेशव्दाराच्या डाव्या बाजूला भव्य अष्टकोनी बुरुज आहे. किल्ल्याचे प्रवेशव्दार नव्याने बांधलेले आहे. किल्ल्यात प्रवेश केल्यावर बुरुज पाहून पायर्‍या चढून गेल्यावर डाव्या बाजूला पीर आहे. अजून थोड्या पायर्‍या चढल्यावर डाव्या बाजूला कैद्यांसाठी असलेल्या बॅरॅक्स दिसतात. इंग्रजांच्या काळात किल्ल्याचे रुपांतर जेल मध्ये झाले होते. तर उजव्या बाजूला उध्वस्त वास्तू आहेत. हे पाहून पुढे गेल्यावर किल्ल्यावर असलेल्या पाण्यांच्या टाक्यांपाशी पोहोचतो. पारडी गावाला पाणी पुरवण्यासाठी ह्या टाक्या बांधलेल्या आहेत. हा किल्ल्याचा सर्वोच्च भाग आहे. किल्ला पाहून परत हायवे पर्यंत चालत येऊन बागवाडा गावातला अर्जूनगड गाठावा. पारडी ते अर्जूनगड अंतर १२ किलोमीटर आहे. मुंबई - अहमदाबाद महामार्गावरील टोल नाका ओलांडल्या रेल्वे लाईन क्रॉस करुन बागवाडा गावात पोहोचता येत. गावाच्या मागे एक झाडांनी झाकलेली टेकडी दिसते. तोच अर्जूनगड आहे.

Bastion on Arjungad, Gujrat

अर्जुनगड (Arjungad) :- एका दंतकथे नुसार अर्जुनाने या ठिकाणीहून सुभद्राहरण केले म्हणून या किल्ल्याचे नाव अर्जूनगड पडले. चिमाजी आप्पांनी हा किल्ला बांधला असे म्हणतात. काही काळ हा किल्ला पोर्तुगिजांच्या ताब्यात होता. अर्जूनगडावर महालक्ष्मीचे देऊळ आहे. त्यामुळे गडावर जाण्यासाठी पायर्‍या बांधलेल्या आहेत. पायर्‍यांच्या मार्गाने एक मोठ्या बुरुजाला वळासा घालून १० मिनिटात आपण प्रवेशव्दारापाशी पोहोचतो. किल्ल्याचे प्रवेशव्दार पूर्वाभिमुख आहे. प्रवेशव्दार, तटबंदी आणि किल्ल्याचे बुरुज बर्‍यापैकी सुस्थितीत आहेत. प्रवेशव्दाराच्या आत पाहारेकर्‍यांसाठी देवड्या आहेत. किल्ल्यात प्रवेश केल्यावर किल्ल्याचा छोटा घेर दिसतो. किल्ल्याच्या मधोमध महालक्ष्मीचे मंदिर आहे. त्याच्या बाजूला पाण्याचे मोठे टाक आहे. किल्ल्याच्या तटबंदीत ६ बुरुज आहेत. तटबंदी वरुन फ़िरताना दक्षिणेकडे कोलाक नदी दिसते. किल्ला फ़िरायला १० मिनिटे पुरतात.

Temple On Arjungad, Gujrat

Water Tank on Arjungad, Gujrat

Kolak River From Arjungad, Gujrat

अर्जूनगड पाहून झाल्यावर इंद्रगडाकडे मोर्चा वळवावा. अर्जुनगड ते इंद्रगडच्या पायथ्याचे पाली करंबेली गावाचे अंतर २३ किलोमीटर आहे. या गावात लक्ष्मी नारायणाचे मंदिर आहे. मंदिरा पासून एक कच्चा रस्ता इंद्रगडावर जातो. या रस्त्याने इंद्रगडावर जाण्यासाठी अर्धा तास लागतो.

Fortification & Water tank on Indragad

Indragad, Gujrat

इंद्रगड (Indragad):-  गडाच्या डोंगरावर भरपूर झाडे असल्याने गड चढतांना उन्हाचा त्रास होत नाही. गडाच्या तटबंदीला लागून चेडू मातेचे मंदिर बांधलेले आहे. त्यात एक साधू राहातो. या गडाचे प्रवेशव्दार एका अर्धवर्तुळाकार भिंतीमागे लपवलेले आहे. प्रवेशव्दारावर थेट हल्ला करता येऊ नये यासाठी अशाप्रकारे भिंतीची रचना केलेली आहे. या भिंतीत जंग्या आहेत. किल्ल्याचे प्रवेशव्दार शाबूत आहे. पूर्वाभिमुख प्रवेशव्दारातून आपला किल्ल्यात प्रवेश होतो. प्रवेशव्दाराच्या आत पाहारेकर्‍यांसाठी देवड्या आहेत. किल्ल्याच्या आत अनेक इमारतींचे अवशेष आहेत. तटबंदीत आणि बुरुजा खाली खोल्या आहेत. एक पाण्याची टाकी आहे. किल्ल्याच्या उत्तरेला एक दरवाजा आहे. या प्रवेशव्दारासमोर सुध्दा संरक्षणासाठी भिंत बांधलेली आहे. किल्ल्याची तटबंदी आणि बुरुज बर्‍यापैकी सुस्थितीत आहेत. त्यावरुन किल्ल्याला प्रदिक्षिणा मारता येते. किल्ल्यावरुन दरोथा आणि दमणगंगा या नद्यांची खोरी दिसतात. या परिसरातला हा सर्वात उंच डोंगर असल्याने खूप मोठा प्रदेश दृष्टीक्षेपात येतो.

Entrance Gate , Indragad

African Baobab (गोरखचिंच)

इंद्रगड पाहून झाल्यावर दमणगंगा नदीच्या मुखावर असलेले दोन किल्ले मोटी दमण किल्ला आणि नानी दमण (सेंट जेरोम फ़ोर्ट) हे दोन किल्ले पाहाण्यासाठी पाली करंबेली ते मोटी दमन किल्ला हे ६ किलोमीटरचे अंतर कापावे लागते.

Entrance gate of Moti Daman Fort

Trench around Moti Daman Fort

मोटी दमण किल्ला (Moti Daman Fort):- दमणगंगा नदीच्या दक्षिण तीरावर मोटी दमण किल्ला आहे. नानी दमण आणि मोटी दमन या दोन किल्ल्यामध्ये मोटी दमण किल्ला आकाराने मोठा आहे. सोळाव्या शतकात पोर्तुगिजांनी हा किल्ला बांधला. भारत स्वतंत्र झाल्यावर इसवीसन १९६१ मध्ये हा किल्ला भारताच्या ताब्यात आला. सध्या या किल्ल्यात दमण मधली सर्व सरकारी ऑफ़ीसेस आहेत. किल्ल्यात एक लाईट हाऊस आहे. किल्ल्याची प्रवेशव्दारे, तटबंदी, बुरुज आणि किल्ल्याच्या बाहेरील खंदक सुस्थितीत ठेवण्यात आलेला आहे. किल्ल्याला पोर्तुगिज शैलीतील १० पंचकोनी बुरुज आहेत. बुरुजांवर आणि तटबंदीवर पोर्तुगिज बांधणीची खासियत असलेले कॅप्सुल बुरुज आहेत. किल्ल्याला उतरेला आणि दक्षिणेला अशी दोन प्रवेशव्दारे आहेत. प्रवेशव्दारांवर शिलालेख आणि कोट ऑफ़ आर्म कोरलेले आहेत. किल्ल्यात बॉम जिजस चर्च नावाचे चर्च आहे या चर्च मधील लाकडावर केलेले कोरीवकाम पाहाण्यासारखे आहे. मोटी दमण किल्ल्याच्या समोरील किनार्‍यावर नानी दमण किल्ला आहे. मोटी दमण किल्ल्यातून बाहेर पडून दमणगंगा नदीवरील पूल ओलांडून नानी दमण किल्ल्यात जाता येते.

Carving on wood, Church of Bom Jejus

Carving on wood, Church of Bom Jejus

नानी दमण किल्ला (सेंट जेरोम फ़ोर्ट) :- दमणगंगा नदीच्या उत्तर तीरावर नानी दमण किल्ला आहे. सोळाव्या शतकात पोर्तुगिजांनी हा किल्ला बांधला. सध्या या किल्ल्यात शाळा आणि चर्च  आहे. किल्ल्याच्या दमण गंगा नदीकडील दरवाजाने आपला किल्ल्यात प्रवेश होतो. प्रवेशव्दारांवर शिलालेख आणि कोट ऑफ़ आर्म कोरलेले आहेत. किल्ल्यात प्रवेश केल्यावर उजव्या बाजूला तटबंदीला लागून असलेल्या फ़ांजीवर चढून जावे. फ़ांजीवरुन संपूर्ण किल्ला फ़िरता येतो. किल्ल्याला ३ बाणांच्या आकाराचे बुरुज आहेत. किल्ल्याला पूर्वेला मुख्य प्रवेशव्दार आहे. फ़ांजीवरुन प्रवेशव्दारा पर्यंत उतरण्यासाठी जीना आहे. किल्ल्याच्या या प्रवेशव्दाराच्या बाजूला एक छोटे प्रवेशव्दार आहे. त्याच्या बाजूला किल्ल्या वरची शाळा आणि चर्च आहे. किल्ल्याच्या पश्चिमेकडील बुरुजावर झेंडा लावण्यासाठी असलेला लाकडी खांब आहे. किल्ला पाहाण्यासाठी अर्धा तास पुरतो.

Entrance gate, Nani Daman Fort

St. Jerom Fort (Nani Daman Fort)

Fortification, Nani Daman Fort

दमण मधले हे दोन्ही किल्ले पाहून झाल्यावर १३ किलोमीटरवरील वापी रेल्वे स्टेशन गाठल्यावर आपली ६ किल्ल्यांची भटकंती पूर्ण होते. वापी - पारनेरा किल्ला - पारडी किल्ला - अर्जुनगड - इंद्रगड - मोटी दमण किल्ला - नानी दमण किल्ला (सेंट जेरोम फ़ोर्ट) हे अंतर ८५ किलोमीटर आहे. वापीमध्ये ८ तासासाठी , ८० किलोमीटर अंतरासाठी खाजगी गाडी मिळते. या गाडीने सर्व किल्ले एका दिवसात आरामात पाहून होतात. जर मुंबईहून खाजगी गाडी घेऊन येणार असल्यास महाराष्ट्रातला शेवटचा किल्ला बल्लाळगडही पाहून होतो.     

Nani Daman Fort

#fortsinsouthgujrath#onedaytreknearmumbai#indragad#arjungad#pardifort#motidamanfort#nanidamanfort#

नदी पात्रातला थरारक प्रवास (ol njorowa gorge,Hell's Gate National Park., Kenya) Offbeat Kenya

Cycling in Hell's Gate National Park, Kenya

आपण कच्च्या रस्त्यावरुन सायकल चालवतो आहोत. रस्त्याच्या बाजूला पसरलेल्या हिरवळीवर झेब्रे, विविध प्रकारची हरणे , रानडुकर आरामात चरत आहेत. एखाद्या झाडामागून जिराफ़ांचा कळप डोकावून बघतोय अशा स्वप्नवत वातावरणाचा अनुभव हेल्स गेट नॅशनल पार्क मध्ये घेता येतो.

ol njorowa gorge, Hells Gate National Park, Kenya

केनियाची राजधानी असलेल्या नैरोबीपासून ९० किलोमीटरवर नैवाशा तलाव आहे. या तलावा जवळ हेल्स गेट नॅशनल पार्क आहे. ओल्कारीया आणि हॉब्लेज (Olkaria and Hobley's) या दोन जागृत ज्वालामुखींमुळे बनलेल्या विवरात हे अभयारण्य वसलेले आहे. ज्वालामुखीच्या विवरांच्या भिंतीच्या आत वसल्यामुळे अफ़्रिकेतल्या इतर अभयारण्यांच्या मानाने हे खूपच छोटे म्हणजे ६८ स्क्वेअर किलोमीटरवर पसरलेले आहे. विवराच्या आत झेब्रे, जिराफ़, विविध प्रकारची हरणे, रान म्हैस, रान डुक्कर, बिबट्या इत्यादी प्राणी आणि असंख्य पक्ष्यांचा वावर आहे.

या अभयारण्यात फ़िरण्यासाठी अनेक रस्ते बनवलेले आहेत. गाडीने अथवा सायकलने या रस्त्यावरुन आपल्याला फ़िरता येते. या अभयारण्याच्या टोकाला "ओल्जोवारा गॉर्ज" (Olnjorowa Gorge) ही एका नदीने खोदून काढलेली दरी आहे. अभयारण्याच्या प्रवेशव्दारापासून साडेपाच किलोमीटरवर या दरीचे प्रवेशव्दार आहे. त्याला हेल्स गेट या नावाने ओळखले जाते. अभयारण्याच्या प्रवेशव्दारावर सायकली भाड्याने मिळतात, आपल्या सोबत एक वाटाड्याही असतो. प्रवेशव्दारापासून हेल्स गेट ते परत असे ११ किलोमीटरचे अंतर सायकलीने पार करावे लागते . तर ओल्जोवारा गॉर्जचा ट्रेक साधारणपणे ३ किलोमीटरचा आहे.

Fischer's Tower (volcanic plug),  Hell,s Gate National Park

volcanic plugs formation

प्रवेशव्दारातून अभयारण्यात शिरल्यावर थोड्या अंतरावर फ़िशर्स टॉवर (Fischer's Tower) नावाचा सुळका दिसतो. हा सुळका म्हणजे ज्वालामुखीच्या विवराच्या तोंडावरचे बुच (volcanic plugs) आहे. जिवंत ज्वालामुखीच्या विवराच्या मुखातील लाव्हारस थंड होऊन घट्ट व्हायला सुरुवात होते. त्यावेळी आतील दाब वाढल्यामुळे स्फ़ोट होवून लाव्हारस बाहेर येतो परत थंड होतो. या प्रक्रीयेने विवरच्या तोंडावर या थंड झालेल्या लाव्हारसाचे बूच तयार होते. पावसाने आणि वार्‍याने त्याची झीज होवून वेगवेगळे आकार तयार होतात. फ़िशर्स टॉवर हा सुळका प्रस्तरारोहणाचे तंत्र आणि साहित्य वापरुन चढता येतो. याच बरोबर सेंट्रल टॉवर (Central Tower) नावाचा दंडगोल आकाराचा सुळका (volcanic plugs) या अभयारण्याच्या मध्यावर आहे. "ओल्जोवारा गॉर्ज" मधून सेंट्रल टॉवरच्या पायथ्या पर्यंत जाता येते. 

  

Entry in the ol njorowa gorge,  Kenya

ol njorowa gorge, Hell,s Gate National Park, Kenya

फ़िशर्स टॉवर पासून पुढे गेल्यावर आपण ज्वालामुखीच्या विवरात शिरतो. चारही बाजूला विवराच्या उंचावलेल्या कडा आणि त्यामध्ये पसरलेला गवताळ प्रदेश आणि झाड झुडप दिसायला लागतात. रस्त्या लगतच्या हिरवळीवर अनेक वन्यप्राणी आरामात चरत असतात. अफ़्रिकेतल्या इतर अभयारण्यात फ़िरतांना हेच प्राणी आपल्याला गाडीतून पाहावे लागतात. पण हेल्स गेट नॅशनल पार्क या एकमेव अभयारण्यात आपण त्यांच्या मधून सायकल वरुन फ़िरु शकतो. थांबून फ़ोटोग्राफ़ी करु शकतो. फ़क्त रस्ता सोडून बाहेर जाण्याची परवानगी नाही. प्राण्यांच्या नंदनवनातून आरामात सायकल चालवत, थांबत आम्ही अडीच किलोमीटरचा टप्पा पार केला. त्यानंतर एकदम तीव्र उतार चालू झाला सायकलचा वेग आवरणे मुश्किल होत होते. उतार संपल्यावर विवराच्या भिंती रस्त्याच्या जवळ आल्या. लाव्हा रसामुळे तयार झालेले विविध आकार पाहात पुढचा दोन किलोमीटरचा रस्ता कापला. पुढे एक वळण घेऊन हेल्स गेटपाशी पोहोचलो. या ठिकाणी सायकली ठेऊन पुढचा प्रवास पायी करायचा होता.

ol njorowa gorge, Hell,s Gate National Park, Kenya

ol njorowa gorge, Hell,s Gate National Park, Kenya

इसवीसन १८८३ मध्ये फ़िशर आणि थॉमसन यांनी "ओल्जोवारा गॉर्ज" (Olnjorowa Gorge) ही एका नदीने खोदून काढलेली दरी शोधून काढली. या खोल दरीत उतरणारा चिंचोळा मार्ग आहे त्याला हेल्स गेट असे नाव दिले आहे. या मार्गाने खाली उतरणे थोडे जिकरीचे आहे. खाली उतरल्यावर आपला थेट नदीपात्रात प्रवेश होतो. पायाखाली वाळू आणि त्यातून पाणी वाहात असते. पाऊस पडत असल्यास नदीपात्रात उतरु नका असे फ़लक जागोजागी लावलेले होते. काही ठिकाणी आप्तकालिन बाहेर पडण्याचा मार्ग म्हणून कड्यांवरुन गाठी मारलेले मजबूत दोर खाली सोडलेले होते. बर्‍याचदा इथे पाऊस पडला नाही तरी दुसर्‍या भागात पडलेल्या पावसाच्या पाण्याचा लोंढा या चिंचोळ्या जागेत शिरतो असे आमच्या बरोबरच्या वाटाड्याने सांगितले. पुढे गेल्यावर नदी पात्र रुंद होत गेले. पाण्याच्या जोरदार प्रवाहाने दोन्ही बाजूच्या भिंतींना दिलेले आकार आणि त्यावर चितारलेली नक्षी पाहात आम्ही पुढे चाललो होतो.  दरवर्षी पाण्याच्या प्रवाहामुळे माती मोठ्या प्रमाणात वाहून जाते. त्यामुळे दरी अधिकाधिक खोल होतेय.  

Tough route, ol njorowa gorge, Kenya

साधारणपणे एक किलोमीटर चालल्यावर नदीच्या पात्राला डाव्या बाजूला एक फ़ाटा फ़ुटला होता. या भागाला डेव्हिल्स थ्रोट (Devil's Throat) म्हणतात. या ठिकाणी बाजूच्या भिंतीतून गरम पाणी पाझरत होते. गंधक मिश्रीत गरम पाण्यात पाय बुडवून आम्ही पुढे डेव्हिल्स बेडरुमकडे (Devil's Bedroom) निघालो. समोरुन एक अमेरीकन कुटूंब येतांना दिसले. पुढचा रस्ता कठीण असल्याने ते परत फ़िरले होते. थोडे अंतर चालून गेल्यावर रस्ता बंद झाला होता. डाव्या बाजूच्या भिंतीवर चढण्यासाठी एक मधे-मधे गाठी मारलेला मजबूत दोर लावलेला होता. त्या दोराला पकडून साधारणपणे १२ फ़ुटाचा टप्पा चढून गेलो. सह्याद्रीतील भटकंतीचा अनुभव या ठिकाणी कामी आला. वर चढून गेल्यावर एक जण कसाबसा चालू शकेल अशी चिंचोळी वाट होती. उजव्या बाजूला भिंत आणि डाव्या बाजूला दरी त्यामुळे जपून हा टप्पा पार केला. पुढे नदीचे पात्र अरुंद असले तरी चालायला व्यवस्थित जागा होती. नदीच्या दोन्ही काठाच्या भिंती आता एक फ़ूट अंतरावर आल्या होत्या. प्रवाहाने घेतलेल्या अवघड वळणानुसार दरी तयार झाली होती. वरच्या बाजूला असलेल्या जंगलातून झिरपणार्‍या प्रकाश दरीच्या शेवाळ्यामुळे हिरव्या झालेल्या भिंतींवरुन परावर्तीत झाल्याने गुढ वातावरण तयार झाले होते. थोडे अंतर चालल्यावर आम्ही सेंट्रल टॉवर (Central Tower) खाली आलो. याठिकाणीही आप्तकालिन मार्गासाठी एक दोर लावलेला होता.  सेंट्रल टॉवर हा हेल्स गेट नॅशनल पार्कच्या लोगोवर आहे. तो पार्कच्या सर्व भागातून दिसतो. या सेंट्रल टॉवर जवळ ओल्कारीया जिओ थर्मल पॉवर स्टेशन आहे. ज्वालामुखीतून बाहेर येणार्‍या वाफ़ेवर इथे १०५ मेगावॅट विजेची निर्मिती केली जाते.

 

Central Tower from ol njorowa gorge, 

Devil's Bedroom, 

सेंट्रल टॉवरच्या पुढे चालत गेल्यावर आपण डेव्हिल्स बेडरुम मध्ये पोहोचतो. याठिकाणी १०० फ़ुटावरुन एक धबधबा खाली कोसळतो. पाणी खाली कोसळल्या नंतर पुढे जाण्याचा मार्ग अरुंद असल्यामुळे या ठिकाणी पाण्याचा भोवरा तयार होतो. या भोवर्‍याने गेल्या अनेक शतकात या ठिकाणाचा मोठा भाग कोरुन काढलेला आहे. त्या भागाला डेव्हील्स बेडरुम म्हणतात. येथून पुढे जाण्याचा मार्ग नसल्याने आल्या वाटेने परत डेव्हिल्स थ्रोट या फ़ाट्यापर्यंत आलो. पुढे नदीचे पात्र चांगलेच रुंद होते. इथे पायाखाली थंड पाणी आणि बाजूच्या भिंतीतून पाझरणारे गरम पाणी असा गमतीशीर प्रकार होता. ज्वालामुखीमुळे तयार झालेले विविध दगड गोळा करत अर्धा किलोमीटर चालत गेल्यावर उजव्या बाजूला एक्झिटची पाटी होती. 2०० फ़ुट वर चढून त्या सुंदर दरीच्या बाहेर आलो. एक आगळवेगळ ठिकाण पाहिल्याचा आनंद झाला.

ol njorowa gorge, Hell's Gate National Park, Kenya

ol njorowa gorge, Hell's Gate National Park, Kenya

Exit point , ol njorowa gorge

Central Tower,ol njorowa gorge, Hell's Gate National Park

केनियाला फ़िरायला जाणारे मसाई मारा आणि नकुशा लेक पाहातात. नकुशा लेक पासून नैरोबीला जातांना वाटेत नैवाशा लेक आहे. या ठिकाणी तलावाला लागून अनेक हॉटेल्स आणि कॅम्प साईट्स आहेत. नैवाशा लेक परिसरातही अभयारण्य असून अनेक प्राणी आणि पाणपक्षी तलावा काठच्या हॉटेलांमध्येही दिसतात. तलावात बोटीने सैरही करता येते. या नैवाशा लेक जवळच हेल्स गेट नॅशनल पार्क आहे, त्यामुळे मसाई मारा, नकुशा लेक पाहून एक दिवस नैवाशा लेकला मुक्काम करुन हेल्सगेट नॅशनल पार्क मधील सायकलींग आणि ओल्जोवारा गॉर्जचा ट्रेक करता येतो.

Hells Gate National Park, Kenya

Different Volcanic  rocks 

#OffbeatKenya#olnjorowagorge#Hell'sGateNationalPark#Kenya#cyclinginkenya#volcanicrocks#volcanicplug#cyclinginnationalpark#

          

Offbeat Odisha चिल्का सरोवराची अदभूत सफ़र (Chilka Lake)

Chilka Lake

कोणार्कचे सूर्य मंदिर पाहून पुरीला पोहोचलो तरी पावसाने पिच्छा सोडला नव्हता. ऐन नोव्हेंबर मध्ये पाउस पडत असल्याने बंगालच्या उपसागरातून उगवणारा सूर्य बघायचा चांस कोणार्कला मिळाला नव्हता. पश्चिम किनाऱ्यावर राहात असल्याने अरबी समुद्रात बुडणारा सूर्य बघायची सवय होती. फोटोग्राफी करायला लागलो तेंव्हा पासून समुद्रात बुडणार्‍या सूर्याची अनेक छायाचित्रे काढली होती. आज समुद्रातून उगवणाऱ्या सूर्याचा फोटो काढण्यासाठी पहाटेच पूरीच्या किनाऱ्यावर दाखल झालो. ढगाळ हवामानामुळे सूर्याने परत हुलकावणी दिली. पण सागर किनार्‍यावरील बागेत आलेल्या बुरख्या हळद्याच्या (Black hooded Oriol) जोडीमुळे सकाळी लवकर उठणे सार्थकी लागले. बुरख्या हळद्याच्या जोडीची भरपूर छायाचित्र घेउन गाडीने चिल्का सरोवरकडे निघालो. चिल्का लेकच्या काठावर असलेले सातपाडा हे गाव पूरी पासून ५० किलोमीटर अंतरावर आहे. प्रवासात रस्त्याच्या दोन्ही बाजूला पाणथळ जागाच दिसत होत्या. मधुनच एखादी १० -१२ घरांची वस्ती लागे. घरासमोरही छोटे तलाव होते. त्यात कमळ आणि इतर पाण वनस्पती वाढलेल्या दिसत होत्या. एके ठिकाणी रस्त्याच्या बाजूला चहाची टपरी होती. लुंगी गुंडाळलेले चार गावकरी तिथे चहा पित उभे होते. स्थानिकांशी संवाद साधण्याची योग्य संधी होती. त्यामुळे गाडी थांबवून मी चहा प्यायला उतरलो. पण भाषेच्या अडथळ्यामुळे संवाद फ़ारसा झालाच नाही. थोड्याच वेळात चिल्का तलावाच्या काठी पोहोचलो. 

Black hooded Oriol

Black hooded Oriol

चिल्का हे आशियातले सर्वात मोठे खाऱ्या पाण्याचे सरोवर आहे, तर जगातले दुसर्‍या क्रमांकाचे खार्‍या पाण्याचे सरोवर आहे. ११०० स्क्वेअर किलोमीटरवर पसरलेले हे खार्‍या पाण्याचे सरोवर जमिनीच्या चिंचोळ्या पट्टीने समुद्राशी जोडलेले आहे. कधी काळी भूगर्भात झालेल्या उलथापालथीमुळे जमिनीचा भाग वर येउन समुद्रापासून हे खार्‍या पाण्याचे सरोवर तयार झाले. आजही या सरोवराचा एक भाग समुद्राशी सातपाडा या ठिकाणी जोडलेला आहे. त्याला मगरमुख म्हणतात. सातपाडा येथे चिल्का ऑथिरीटी डेव्हलपमेंट सेंटर आहे. इथे चिल्का सरोवर, त्या परिसरातील, प्राणी, पक्षी, जलचर, मनुष्य जीवन यावर आधारीत कायम स्वरुपी प्रदर्शन मांडलेले आहे. ते पाहून जेट्टीवर पोहोचलो. जेट्टीवर अनेक स्थानिक मच्छीमारांच्या होड्या आणि ओरीसा टुरीझमच्या काही होड्या उभ्या होत्या. सातपाडावरुन या होड्यांमधून आपण चिल्का सरोवराची सफ़र करु शकतो. त्यात चिल्का सरोवराच मुख (मगरमुख) समुद्र आणि चिल्का सरोवरामध्ये असलेला राजहंस बीच पाहाता येतो. चिल्का सरोवरातील डॉल्फ़ीन आणि पक्षी पाहाता येतात. नालबाना हे पक्ष्यांचे बेट पाहाता येते. बहूतेक सर्व पर्यटक सातपाडा ते मगरमुख या परिसरात फ़िरुन परत जातात. पण चिल्काचा सरोवराचा नकाशा पाहील्या पासून ते जास्तीत जास्त कसे फ़िरता येईल याचा मी शोध घेत होतो. पण ओडीसाच्या राजधानीतही जे स्थानिक लोक भेटले त्यांनीही चिल्का सरोवराचा सातपाडा जवळचा भागच पाहिला होता. सातपाडापासून चिल्कात आतवर जाता येते का हे शोधायचे होते.

Satpada, Chilka Lake

सातपाडा हे चिल्का सरोवराच्या उत्तरेला आहे. चिल्का सरोवराच्या दक्षिणेला बारकुल गावात ओरीसा टुरीझमचे पांथ निवास आहे. तेथून कालजाई या चिल्का मधील बेटावर जाण्यासाठी होड्या मिळतात. कालजाई देवी आजूबाजूच्या परिसरात प्रसिध्द असल्याने बारकुलहून दिवसभर मोठ्याप्रमाणावर होड्या काळजाई बेटावर जातात. सातपाडा ते बारकुल अंतर रस्त्याने ११० किलोमीटर आहे. हा वळसा टाळून शक्य असल्यास थेट बारकुल पर्यंत होडीने जावे म्हणून चौकशी चालू केली. एक होडीवाला तयार झाला. बारकुलला जाता जाता काळजाईलाही जाऊ असे त्याने सांगितले. बोट तयार करतो तुम्ही येथेच थांबा अस सांगून तो गेला.

      (शिंपल्यातून मोती काढतानाचा व्हिडीओ पाहण्यासाठी प्ले बटनावर क्लिक करा.)

इतक्यात एक माणूस मोठ्या शिंपल्यांनी भरलेली प्लास्टीकची बादली घेऊन आला. एक शिंपला १०/- रुपयाला होता. तुम्हाला हवे तेवढे शिंपले तुम्ही घेऊ शकता. ते शिंपले तो आपल्या समोर फ़ोडणार त्यातून मोती निघाला तर आपला. सौदा एकदम फ़ायद्याचा होता. त्याने बादलीतून दोन शिंपले काढले आणि एकमेकांवर जोरात आपटले. त्यातला एक शिंपला फ़ुटला त्यात बोट घालून त्याने पहिला मोती बाहेर काढला. हा मोती चांगला मोठा पण ओबडधोबड होता. मोती काढून झाल्यावर त्याने शिंपला बाजूच्या पाण्यात फ़ेकून दिला. आता एकामागून एक शिंपले बादलीतून बाहेर निघत होते. काहीत मोती मिळत, काही रिकामे होते. प्रत्येक नव्या शिंपल्या बरोबर उत्सुकता वाढत होती. एक बादली संपल्यावर दुसरी बादली तो घेऊन आला. बर्‍यापैकी मोती जमा झाल्यावर मोह टाळून बोटीत बसलो. मी, बायको आणि मुलगा असे आम्ही तिघेच त्याच्या बोटीतून ५ तासांचा प्रवास करणार असल्याने आम्हाला या अनोळखी ठिकाणी विश्वास वाटावा यासाठी नावाड्याने येतांना त्याच्या १२ वर्षाच्या मुलाला बरोबर आणले होते. पुन्हा भाषेचा मोठ्ठा प्रश्न आला त्यामुळे त्या मुलाशी गप्पा मारता आल्या नाहीत. 

   

White bellied sea eagle, Chilka Lake

सातपाडापासून मगरमुख पाहून समुद्र आणि चिल्का सरोवरामध्ये असलेल्या राजहंस बीचवर उतरलो. ३२ किलोमीटर लांबवर पसरलेली ही चिंचोळी किनारपट्टी चिल्का लेकला समुद्रापासून वेगळी करते. बीचवर थोडावेळ फ़िरुन बोटीत बसलो. बोट पुढच्या प्रवासाला बारकुलच्या दिशेने निघाली. चिल्का सरोवराची लांबी ६४.३ किलोमीटर आणि सरासरी रुंदी २०.१ किलोमीटर आहे. चिल्का सरोवरात बडाकुडा, ब्रेकफ़ास्ट, हनिमून, कालजाई, कंथापंथा, पारीकुडा, नालबाना (पक्षी अभयारण्य) नौपारा, सोमोलो, सानाकुडा इत्यादी अनेक बेट आहेत. त्यांनी २२३ वर्ग किलोमीटरचा भूभाग व्यापलेला आहे. भार्गवी, दया, माक्रा, मालागुनी या मुख्य नद्या आणि इतर अनेक जलस्त्रोतां मधून या सरोवराला गोड्या पाण्याचा पुरवठा होतो. तर एका बाजूने बंगालच्या उपसागराचे पाणी सरोवरात शिरते. त्यामुळे पाण्याचा खारटपणा कमी होतो. उन्हाळ्यात जेंव्हा नद्यांचा प्रवाह आटतो तेंव्हा पाण्याचा खारटपणा वाढतो. तरीही तो समुद्राच्या पाण्याच्या खारटपणापेक्षा कमीच असतो. त्याची pH Value 7.1 – 9.6 आहे. गोडे पाणी मिसळलेल्या खार्‍या पाण्याला इंग्रजीत Backrish water म्हणतात. हे पाणी समुद्राच्या पाण्यापेक्षा कमी खारट असते. १९८१ मध्ये चिल्का सरोवराला Indian wetland of international importance under the Ramsar Convention हा दर्जा मिळालेला आहे.

Chilka lake

Fisherman in Chilka Lake

सातपाडाच्या आसपास सरोवरचा तळ जास्त खोल नाही. चिल्का सरोवराची खोली किनार्‍या जवळ 0.९ फ़ूट (0.3 मीटर) ते २.६ फ़ूट (0.८ मीटर) आहे. त्यामुळे सूर्यप्रकाश तळापर्यंत पोहोचतो. त्यामुळे या भागात भरपूर पाणवनस्पती वाढलेल्या आहे. पाणी नितळ असल्यामुळे तळ स्पष्ट दिसतो. या पाण वनस्पतीच्या आधाराने अनेक जलचर राहातात. समुद्रातून मासेही या भागात अंडी देण्यासाठी येतात. त्यांना खाणारे भक्षक पक्षांचाही या भागात वावर असतो. या सगळ्यामुळे येथे एक सुंदर इको सिस्टीम तयार झालेली आहे. जसजसे पुढे जात होत होतो तसतसा पाण्याचा रंग गहीरा होत होता. अर्थात तळाची खोली वाढत होती. ठिकठिकाणी मच्छीमारानी जाळी लावलेली होती. काही ठिकाणी छाती एवढ्या पाण्यात उतरुन ते जाळ्या लावत होते. या भागातून होडी नेताना आडवी लावलेली जाळी आली की, आमचा नावाडी होडीचे इंजीन वर उचलून घ्यायचा जाळीवरुन बोट निघून गेली की, पुन्हा इंजिन खाली सोडायचा. बोटीच्या मागच्या टोकावर बसून हे काम अचूकरित्या करणे हे कसब होते. तलावाच्या या भागात भरपूर बोटी होत्या. चिल्का सरोवराच्या काठावरील लोकांचे उदरनिर्वाहाचे मुख्य साधन मासेमारी आहे. तसेच या भागाचा भौगोलिक रचनेमुळे दैनंदिन व्यवहारासाठी आणि वाहातुकीसाठी सरोवर हे उत्तम माध्यम आहे. त्यामुळे  विविध सामानाने भरलेल्या बोटींची येथे ये जा चालू होती.  या सर्व गजबजाटात एका नांगरलेल्या बोटीवर छत्रीच्या सावलीत एकजण शांतपणे झोपला होता.

Fisherman resting in boat, Chilka Lake

बोट पुढे जात होती तशी मासे पकडण्यासाठी लावलेली जाळी आणि बोटी विरळ होत गेल्या. जाळ्यात पकडलेल्या माशांना खाण्यासाठी आकाशात इतर पक्षांबरोबर कावळेही फिरत होते .पाण्यात सूर मारणारे पक्षी, जाळी बांधलेल्या खांबावर दबा धरून बसलेले पक्षी, पायात पकडलेले मासे खाणारे पक्षी अशी अनेक दृश्ये  सरकत्या बोटीबरोबर पाहायला मिळत होती. एके ठिकाणी एका ब्राम्हणी घारीने (Brahminy kite) चोचीत पकडलेला मासा एक कावळा खेचत होता. त्याला कंटाळून घारीने जागा बदलल्यावरही कावळ्याने तिचा पिच्छा सोडला नाही. एका खांबावर White bellied sea eagle आरामात बसला होता. Little Bittern (छोटा तापस), रात बगळा (Night Heron), Marsh harriers इत्यादी अनेक पक्षी जवळून पाहायला मिळत होते. हिवाळ्यातया सरोवरात अनेक स्थलांतरीत पक्षी (Migrated Birds) दाखल होतात. Northern pintail, Gadwall, Northern shoveler इत्यादी बदक (Goose), flamingos आणि १५८ प्रकारचे स्थलांतरीत पक्षी या सरोवराच्या क्षेत्रात येतात. येथील नलबाना बेट यासाठी प्रसिध्द आहे. २०१७ या वर्षा मध्ये येथे ९ लाखाच्या वर स्थलांतरीत पक्षी आल्याची वनखात्याची नोंद आहे. दर दिवशी वनखात्याची परवानगी घेऊन फ़क्त ३० बोटी या नलबाना बेटावर जातात.

Brahminy kite

Brahminy kite & Indian Crow

Fisherman in Chilka Lake

आता सरोवराचा तळ अधिक खोल झाला त्यामुळे या भागात जाळी नव्हती. इतक्यात आमच्या नावाड्याने पाण्यात एके ठिकाणी लक्ष वेधले. पाण्याच्या पृष्ठभागावर दोन Irrawaddy dolphin इर्रावड्डी डॉल्फिनच्या दोन तपकीरी पाठी चमकत होत्या. पाण्या बाहेर लहानशी उडी मारुन ते पुन्हा पाण्यात गडप होत होते . पुढे गेल्यावर अजून चार Irrawaddy dolphin बोटीच्या आजूबाजूला दिसले. या डॉल्फ़ीनचे तोंड (Beak) इतर डॉल्फ़ीन पेक्षा छोटी असते. हे डॉल्फ़ीन नदीच्या मुखा जवळ असणार्‍या कमी खार्‍या पाण्यात (Backrish water) आढळातात. चिल्का सरोवराचे पाणी त्याच प्रकारचे असल्याने आणि Irrawaddy dolphin ही संरक्षित प्रजाती असल्याने सरोवरच्या मुखापासून ठराविक अंतरापर्यंत हे डॉल्फ़िन सहज दिसतात. 

निळे गगन, निळी धरा, निळे निळे पाणी.......

निळे गगन, निळी धरा, निळे निळे पाणी.......

सातपाडा सोडून आता दोन तास झाले होते. उन्हाचा चटका जाणवायला लागला . होडीच्या नाकावर बसून इतकावेळ चिल्का सरोवरातील अप्रूप न्याहाळत होतो. उन्हामुळे होडीतल्या ताडपत्रीच्या  सावलीत येऊन बसलो. आमचा नावाडी मात्र उन्हात उभा राहून बोट चालवत होता. नजर जाईल तिथे चहूबाजूंना निळशार पाणी पसरल होते. वर निळशार स्वच्छ आकाश आणि दूरवर दिसणारे निळे डोंगर सगळीकडे गुढ निळाई भरुन राहीली होती. निळे गगन, निळी धरा, निळे निळे पाणी........ 

Boat ride in chilka Lake

बोटीच्या इंजिनाचा तालबध्द आवाज सोडला तर कसलाच आवाज नव्हता. अशा भारलेल्या वातावरणात किती वेळ गेला माहिती नाही. डाव्या बाजूला दूरवर एक बेट दिसायला लागले. बेटाच्या बाजूला पाण्यात वॉच टॉवर उभारलेला होता. बेटा जवळच्या दलदलीत असंख्य बदक चरत होती.पक्ष्यांसाठी प्रसिध्द असलेले नालबाना बेट होते ते. या बेटावर जाण्याची परवानगी आमाच्याकडे नव्हती. ती दलदलीत बसलेली बदक जवळून पाहाता यावी यासाठी आमच्या नावाड्याला विनंती केली पण त्याने नकार दिला. कारण विनापरवाना बेटा जवळ बोट आढळली तर वनखाते ती बोट जप्त करते. मगाशी पण डॉल्फ़ीन पासून ठराविक अंतरावरुन नावडी बोट चालवत होता. कशामुळे माहिती नाही पण, दलदलीत बसलेली बदकं अचानक उडाली. तो हजारोंचा थवा उडत उडत बेटा मागे जातांनाचे दृष्य सुंदर दिसत होते.

Nalbana Island, Chilka Lake

Goose near Nalbana Island, Chilka Lake

नलबाना बेट मागे पडले आता पुन्हा सर्वत्र निळाई दाटली होती. चिल्का लेकची जास्तीत जास्त खोली १३ फ़ूट आहे ती याच भागात असावी. आमचा नावाडी कुठल्या रेफ़रन्सने बोट चालवत होता तोच जाणे. त्याच्या आता बोटीत असलेल्या मुलासारखेच त्याचेही बालपण चिल्का सरोवराच्या अंगाखांद्यावर खेळण्यात गेल असेल त्यामुळे त्याला सरोवरचा कोपरा न कोपरा माहिती असेल. थोड्या वेळात म्हणजे सातपाडाहून निघाल्या पासून ४ तासाने समोर कालजाई मंदिराचा कळस दिसायला लागला. इसवीसन १७१७ मध्ये राजा जगन्नाथ मानसिंगने हे मंदिर बांधले. कालजाई हे कालीमातेचे रुप आहे. एका दंतकथेनुसार नवीन लग्न झालेली जाई नावाची मुलगी आपल्या वडिलांबरोबर बोटीतून जात होती. तेंव्हा मोठे वादळ आले आणि बोट बुडाली. जाई सोडून सर्वजण वाचले. या जाईला कालजाईच्या रुपात येथे पुजले जाते. स्थानिक लोकांमध्ये ही देवी प्रसिध्द असल्याने आणि बारकुल पासून दिवसभर बोटसेवा सुरु असल्याने भरपूर लोक कालजाईच्या दर्शनाला येतात. आम्ही पण कालजाईचे दर्शन घेऊन बारकुलकडे निघालो. अर्ध्या तासत बारकुलला पोहोचलो आमच्या नावाड्याचा निरोप घेतला. बारकुलला चिल्का लेकला लागून ओटीडीसीचे पांथनिवास रेस्ट हाऊस आहे. तिथे सामान टाकून रेस्टॉरंट गाठले. चिल्का लेक मधला चविष्ट मासे, कोलंबी आणि खेकडे खाऊन रेस्ट हाऊस मागच्या नारळाच्या बागेत जाऊन बसलो. समोर चिल्का सरोवरातला दलदलीचा पट्टा होता. त्यात असंख्य छोटे मोठे पक्षी बागडत होते. त्यांचे निरीक्षण करण्यात संध्याकाळ कधी झाली कळलेच नाही.

Kaljai Temple, Kaljai Island, Chilka lake

जाण्यासाठी :- ओडीशाची राजधानी भूवनेश्वर ते भुवनेश्वर असा ५ दिवसांचा कार्यक्रम करता येतो. 

पहिला दिवस:- भुवनेश्वर, 

दुसरा दिवस:-  खांडगिरी-उदयगिरी लेणी पाहून कोणार्कचे सूर्य मंदिर, संध्याकाळचा लाईट आणि साऊंड शो. 

तिसरा दिवस:-  पुरी, जगन्नथाचे देऊळ, बीच,

चौथा दिवस:-  पुरी - सातपाडा तेथून बोटीने वर सांगितल्या प्रमाणे चिल्का लेक (शक्य असल्यास नालबाना करुन परत येणे किंवा बारकूलला मुक्काम). 

पाचवा दिवस:-  भूवनेशवर - कटक , बाराबती किल्ला.  

 Little Bitturn (छोटा तापस) Black wing stilt (शेकट्या)

    

#chilkalake#chilkalaketour#chilkalakebiodiversity#chilkalakeodisha#offbeatodisha#onedaytourfrombhuvaneshwar#onedaypicnicspotfrompuri#