केनिया सफारी - २ ( सिहांच्या प्रदेशात ) Kenya Safari - 2 (Lion Kingdom)

Lion , Masai Mara

मसाई मारा अभयारण्यात जाण्यासाठी एकच गेट आहे. या गेट मधून एक मोठा कच्चा रस्ता थेट मारा नदीपर्यंत (टांझानियाच्या सीमेपर्यंत) जातो त्यामुळे हे गेट आणि मारा नदीजवळचे गेट या दोन्ही गेटवर केनियन लष्कराचा ताबा आहे. या मुख्य रस्त्याला अनेक उप रस्ते फुटलेले आहेत. या रस्त्यांवरुन तुम्ही कुठेही गाडीने भटकू शकता. फ़क्त रस्ता सोडून गाडी चालवायला मनाई आहे. काल सारखेच वाईल्ड बीस्ट, हरण, झेब्रे यांनी आमच स्वागत केले. थोडे पुढे गेल्यावर ईस्ट अफ्रीकन क्राऊन क्रेनच संपूर्ण कुटुंब परत त्याच जागी दिसले. इतक्यात वायरलेसवर मेसेज आला आणि आमची गाडी सुसाट त्या दिशेने निघाली. एका माळरानावर सिंहाच्या कळपाने वाईल्ड बीस्टची शिकार केली होती आणि ६ सिंहिणी ती शिकार खात होत्या. सातव्या सिंहीणीचे खाऊन झाले असावे. ती बाजूला सकाळच्या थंडीत उन अंगावर घेत बसली होती.  नेहमीप्रमाणे सिंह पहिल्यांदा शिकार खाऊन निघून गेला असावा.त्यामुळे तो आसपास कोठे दिसला नाही.

Lioness with (kill) wild beest, Masai Mara

Lioness with kill , Masai Mara

थोड्या वेळात एकेका सिंहीणींचे पोट भरले, तश्या त्या थोड्या उंचावर येउन वेगवेगळ्या भागात विसावल्या. सकाळच्या कोवळ्या उन्हात त्या सुंदर दिसत होत्या. त्यातील एक सिंहीणी आमच्या गाड्यां मधून मार्ग काढून रस्त्याच्या बाजूच्या गवतात गडप झाली. खर तर मारा अभयारण्यात दुरवर पसरलेला गवताळ प्रदेश आणि तुरळक झुडपं/ झाडे आहेत तरीही सिंह, बिबट्या सारखे प्राणी त्याच्याशी समरुप होऊन जातात. 

( झुडपात जाऊन बसलेल्या सिंहीणेचे झूम कमी करत काढलेले ३ फ़ोटोज खाली दिले आहेत. शेवट्च्या फ़ोटोत सिंहीण झुडूपात समरुप झालेली दिसतेय .)

पुन्हा वायरलेस खणखणला आणि गाडी दुसर्‍या दिशेला निघाली. इथे एका उंच खडकावर एक सिंह आणि तीन सिंहीणी सकाळचे ऊन खात शांतपणे झोपल्या होत्या. सिंह आणि त्याच्या बाजूची सिंहीण अधूनमधून उठून आजूबाजूचा कानोसा घेत होती. त्या खडकाला पूर्ण फ़ेरी मारुन त्यांची अनेक छायाचित्र घेतली. अर्धा तास गेला त्यांची समाधी भंग होण्याचा संभव दिसत नव्हता. आम्ही पुढे जाण्यासाठी गाडी वळवली आणि खडकाला वळसा घालतोय तर जीप समोरच एक सिंहीण आणि तिच्या मागोमाग चार छावे रस्ता ओलांडून खडकाकडे निघालेले दिसले.

Lion  at Masai Mara

सिंहींण झपाझप खडक चढून गेली आणि झोपलेल्या सिंहाच्या अंगावर ओरडली. (ती बहुतेक म्हणाली असावी, "शिकार पण आम्हीच करायची, पोर पण आम्हीच सांभाळायची आणि तुम्ही आयत गिळून झोपा काढताय लाज नाही वाटत... वगैरे") सिंह अनिश्चेने उठला आणि खडक उतरुन दुसर्‍या बाजूला गवतात गायब झाला. 

Lioness with Cubs, Masai Mara

Lion, lioness & Cubs ,Masai Mara

दोन छावे खडकाच्या पायथ्यापर्यंत सिंहाच्या मागोमाग गेले. आई बरोबर असलेल्या दोन छाव्यांनी खडकावर इकडे तिकडे बागडायला सुरुवात केली. एकाने सिंहाच्या बाजूला झोपलेल्या आपल्या मावशीशी लाडात येऊन खेळायला सुरुवात केली. पण मावशी त्याच्यावर गुरकावली. तो पर्यंत खाली गेलेले दोन छावे परत खडकावर आले आणि चौघे मिळून खेळू लागले. छाव्यांच्या प्रवेशामुळे मघापासून स्तब्ध असलेल्या चित्रात अचानक चैतन्य आल. पण एवढ नाट्य घडूनही दुसर्‍या बाजूला झोपलेल्या सिंहींणींच्या समाधीचा भंग झाला नाही. 

खेळायला आलेल्या छाव्यावर ओरणारी सिंहीण (कैकयी)

Lioness & Cub , Masai Mara

छाव्यांच्या बाललीला पहाण्यात वेळ मस्त जात होता. इतक्यात बाजूच्या गवतातून अजुन एक सिंहींण आणि तिचा छावा बाहेर आला. सिंहींण पुढे आणि छावा मागोमाग लंगडत येत होता. त्याच्या पुढच्या उजव्या पंजाला काहीतरी झाले होते. सिंहींण खडकावर चढून गेली. छावा लंगडत – लंगडत खडकावर चढत होता. इतक्यात मघाशी खेळायला आलेल्या छाव्यावर ओरडलेली सिंहींण खाली उतरुन आली आणि छाव्यावर गुरकावली. त्याबरोबर छाव्याने जमिनीवर लोळाण घेतली आणि तो तसाच पडून राहीला. सगळ्या छाव्यांचा द्वेष करणार्‍या या सिंहीणीला आम्ही "कैकयी" अस नाव दिले.  मुलाच्या मदतीला आई धावून गेली. त्याबरोबर कैकेयी मावशीने माघार घेतली. हा प्रकार चार छावे खडकावरुन भेदरुन पाहात होते. आईच्या मागोमाग लंगडत आलेल्या दादाला पाहून ते खुष झाले. सगळे मिळून खेळण्यात दंग झाले. या सगळ्या गडबडीने गाढ झोपलेल्या सिंहीणी पण उठून बसल्या. आयांनी पिल्लाना आपल्या जवळ घेउन गोंजारायला चाटायला सुरुवात केली. हे सुंदर दुर्मिळ दृश्य मनात साठवून पुढे निघालो.

या सर्व घडामोडीचा लाईव्ह व्हिडिओ पाहाण्यासाठी खालील लिंकवर क्लिक करा
 https://www.youtube.com/watch?v=JVUZv70ZFmA

Injured Cub , Masai Mara

 दुखापत ग्रस्त छाव्यावर ओरणारी सिंहीण (कैकयी)

Lioness & Cub , Masai Mara

मसाई माराच्या मधोमध एक धावपट्टी आहे . दिवसा नैरोबीतून छोटी विमाने पर्यटकांना घेउन येतात. त्यामुळे नैरोबी पासून ६ तासाचा प्रवास वाचतो. पण त्यामुळे ट्रिपच्या खर्चात वाढ होत असल्यामुळे आम्ही तो पर्याय घेतला नव्हता .विमानाच्या प्रवासापेक्षा आम्हाला इतर प्रवास आवडतात. आजूबाजूचा परिसर बघत बघत हव तिथे थांबत प्रवास करता येतो. याठिकाणी मसाई लोक त्यांची कांबळी, कपडे , लाकडाची खेळणी इतर अनेक गोष्टी विकायला बसलेले असतात. सर्व गाड्या इथे येत असल्याने ड्रायव्हर लोक माहितीची देवाणघेवाण करतात. थोडावेळ थांबून आम्ही पुढे निघालो. 

मसाई मारा पहाण्यासाठी देशी विदेशी प्रवासी कंपन्यानी बनवलेले स्टॅंडर्ड प्लान आहेत . पहिल्या दिवशी गाडीने किंवा विमानाने मसाई मारा एक सफारी , दुसरा संपूर्ण दिवस मसाई मारा तिसऱ्या दिवशी परतीचा प्रवास . यात राहाण्याचे ३ प्रकार आहेत . बजेट (म्हणजे तंबू निवास), मिडीयम आणि लक्झरी . तसेच तुम्ही व्हॅन घेता का जीप आणि गाडीत किती जण आहेत . या सर्वांवरुन किंमत ठरते . साधारणपणे एका व्हॅन मध्ये ६ जण आणि तंबू निवास असा मसाई मारा आणि नकुशा लेक असा चार दिवसाचा प्लान घेतल्यास नैरोबी ते नैरोबी $६०० प्रति माणशी खर्च येतो. यात जेवण, नाश्ता , राहाणे, सर्व पार्क एंट्रीज आणि नैरोबी ते नैरोबी प्रवास खर्च येतो.  आम्ही तिघेच जण एका व्हॅन मध्ये होतो. जंगल सफारीत जितके कमी लोक असतील आणि समान आवड असलेले असतील तर शांतपणे जंगलाचा आनंद घेता येतो. दुसरी एक गोष्ट तिथे गेल्यावर लक्षात आली की जीप किंवा व्हॅन रुफ टॉप ओपन असणार्‍या असतात. पण दिसणारा प्राणी गाडीच्या कुठल्या तरी एकाच बाजूला असतो. त्यामुळे ३ जण असतील तर व्यवस्थित कॅमेरा, दुर्बीण घेऊन उभे राहून पाहाता येते. ६ जण असल्यास आळीपाळीने पाहावे लागते. (अभयारण्यात गाडीच्या टपावर बसण्याची परवानगी नाही. तसेच रुफ़ टॉप उघडे असले तरी सुरक्षिततेच्या दृष्टीने खिडक्या बंद ठेवतात.)

Ostrich Male, Masai Mara

Ostrich  Female, Masai Mara

गाडी पुढे जात होती, बाजूला गवतात दोन शहामृग चरत होते. शहामृगाच्या नराची पिसे काळ्या रंगाची असतात तर मादीची तपकीर रंगाची असतात. जुलै - ऑगस्ट हा त्यांचा मिलनाचा काळ असल्याने नराची मान आणि पाय गुलाबी रंगाचे झाले होते. अंडी घातल्यावर दिवसा मादी अंड्यांवर बसते. तिच्या पिसांच्या तपकिरी रंगामुळे ती गवताशी समरुप होवून जाते. तर नर रात्री अंड्यांवर बसतो. त्याच्या काळ्या पिसांमुळे तो अंधाराशी एकरूप होतो. शहामृगाची अंडी आदिवासी चोरतात . कारण त्याचे दोन उपयोग आहेत. शहामृगाचे एक अंड म्हणजे कोंबडीची २४ अंडी, शहामृगाच्या अंड मोठे असते आणि अंड्याचे कवच जाड असते. त्यामुळे त्याचा उपयोग आदिवासी बाटली सारखा करतात. शहामृगाचे अंड चोरण्यासाठी एकमेकांना पुरक असलेल्या दोन चपळ माणसांची गरज असते. अंडी चोरण्यासाठी अंड्यावर बसलेल्या शहामृगाला दिसेल अशा प्रकारे पण सुरक्षित अंतरावर एक जण हालचाली करतो. शहामृगाचे लक्ष त्याच्याकडे गेल्यावर त्याला हुसकवायला शहामृग अंड्यावरुन उठून त्याच्या मागे जातो. या संधीचा फायदा घेउन मागे लपलेला दुसरा माणूस अंडी चोरुन धूम पळून जातो. अंड चोरणारा जर शहामृगाला सापडला तर त्याची खैर नसते. शहामृग हा मसाई मारातला सगळ्यात जोरात धावणारा पक्षी आहे. चित्ता हा शहामृगापेक्षा जोरात धावतो. त्यामुळे बर्‍याच वेळा शहामृगाची शिकार चित्त्याकडून होते.

(शहामृगांचा व्हिडीओ पाहाण्याकरिता खालील Youtube लिंकवर टिचकी मारा.)
https://www.youtube.com/watch?v=SpO8CKg8DHs

Ostrich Male & Female, Masai Mara

मसाई मारात तीन दिवस राहाणार असल्याने आम्हाला कसलीच घाई नव्हती. मसाई मारात येणाऱ्या प्रत्येकाला त्याला मिळणाऱ्या वेळेत "बिग फाईव्ह" (Big Five) बघायचे असतात. सिंह, बिबट्या, गेंडा, हत्ती, रानम्हैस हे ते बिग फाईव्ह. इंग्रज शिकारी लोकांनी शिकार करायला धोकादायक आणि कठीण असलेल्या प्राण्याच  बिग फाईव्ह अस नामकरण केल. पण दिड दिवसाची सफ़ारी घेतल्यामुळे बहुतेक पर्यटक बिग फाईव्हच्या शोधात गरागरा फिरत असतात. जंगल अनुभवायचे मात्र ते विसरून जातात. 

आम्हाला असले बंधन नसल्यामुळे रस्ता सोडून आड रस्त्याला लागल्यावर एक झेब्रा , वाईल्ड बीस्ट , हरण यांचा मिश्र कळप लागला . आता जेवणाची वेळ होइपर्यंत या कळपा बरोबर हिंडायच आम्ही ठरवले. गाडी आणि वायरलेस बंद केल्यावर त्यांच्या गवत खाण्याचाही आवाज ऐकू यायला लागला. कळपात लहान मोठे अक्षरशः हजारो प्राणी होते. वेगवेगळ्या प्रकारचे प्राणी एकत्र राहातात याचही कारण आहे. यातील कोणाची घाणेंद्रीय तीक्ष्ण असतात त्यांना शिकारी प्राण्यांचा गंध खूप दुरुन येतो. कोणाची नजर चांगली असते, तर कोणाचे कान तिखट असतात. या सगळ्यांच्या सम्नवयाने शिकारी प्राण्यांच्या पासून कळपाला वाचवता येते.

Zebra, Masai Mara

कळपातल्या प्रत्येक झेब्र्याच्या अंगावरच्या पट्ट्यांच डिझाईन वेगळ होते. झेब्र्यांच्या लहान आणि तरुण पिल्लांच्या मानेवरचे केस तपकीर रंगाचे होते तर पूर्ण वाढ झालेल्या झेब्र्यांच्या मानेवरचे केस काळे होते. दुपारच ऊन तापत होते. चरुन झाल्यावर काही वाईल्ड बीस्ट त्यातल्या त्यात उंचावर जाऊन उभे राहीले. काहीनी गवतात बसकण मारली तर उभ्या राहीलेल्या प्राण्यानी वेगवेगळ्या दिशेला तोंड केल होते. त्यामुळे चहूबाजूना लक्ष ठेउन शिकारी प्राण्यांच्या हालचाली टिपण्यात त्यांना मदत होत होती.

Lunch Break at Masai Mara

कळप एका जागी स्थिर झाल्यावर आम्हीही जेवणासाठी एखादे झाड शोधायला लागलो. एका  झाडाखाली गाडीतल कांबळ पसरल आणि सकाळी कॅंप मधून सोबत घेतलेले पॅक लंच उघडले . त्यात दोन उकडलेली अंडी, दोन फळ, फ्रूट ज्युसचा छोटा पॅक आणि सॅण्डविच होते. मसाई मारा मध्ये फिरताना पर्यटकांना गाडी बाहेर पडायची परवानगी नाही. गाडी बिघडली तरी गाडीचा चालकच गाडी बाहेर उतरु शकतो. फक्त जेवणाच्या वेळी सर्वांना थोड्या वेळाकरीता बाहेर पडायची संधी मिळते. आम्ही खायला सुरुवात केल्यावर झाडावरुन एक सुंदर पक्षी खाली उतरला . चमकदार निळी पाठ आणि  पोटावरचा पिवळा रंग यामुळे हा "अफ्रीकन स्टार्लिंग" उठून दिसत होता. स्टार्लिंग म्हणजे मैना कुळातील पक्षी. आपल्या इकडच्या साळुंखी सारखे हे पक्षीही केनियात सगळीकडे दिसतात. एकामागोमाग एक चार पक्षी आमच्या भोवती जमा झाले. झाडावरुन एक निळा पक्षी सतत ओरडत होता. त्याचे घरटे झाडावर होते आणि त्यात पिल्ल किंवा अंडी असावीत. त्यामुळे त्याला आमचे तिथे असणे असुरक्षित वाटत असावे. आम्ही जेवायला बसलो होतो. त्या झाडापासून २० फ़ुटांवर एक झेब्रा आणि वाईल्ड बीस्ट्चा कळप आरामात चरत होता. जेवण आटपून आम्ही पुढचा प्रवास चालू केला. बिबळ्याच्या शोधासाठी सायमनने गाडी एका ओढ्या जवळ नेली. ओढ्याच्या दुतर्फ़ा उंच झाड होती. झाडावर झुडूपात पाहात. हळूहळू पुढे चाललो होतो. झुडपातून चार रानडुकरांचा कळप येऊन आमच्या समोर रस्ता ओलांडून गवतात शिरला. एक एकांडा हत्ती झाडांच्या फ़ांद्या तोडून खात उभा होता. आम्हाला पाहिल्यावर तो झाडीत शिरला. झाडा मागून एका जिराफ़चे डोक दिसत होते. झाडाचा पाला खाण्यात तो दंग होता. ज्या बिबट्याच्या शोधात आम्ही फ़िरत होतो तो मात्र नजरेस पडला नाही. या सगळ्याच्या पार्श्वभूमीवर झेब्रे, वाईल्ड बीस्ट आणि हरण दिसत होतीच. 

Warthog , Masai Mara (Hakuna Matata)

उन्हं उतरायला सुरुवात झाली. त्या आड रस्त्यावरुन मुख्य रस्त्यावर जाण्यासाठी वळण घेतल. रस्त्याच्या बाजूला ५ फ़ुटावर एक चित्ता गवतात बसून आराम करत होता. चित्त्याच्या अचानक दर्शनाने सगळी मरगळ निघून गेली. वायरलेसवर मेसेज गेला आणि थोड्या वेळात असंख्य गाड्या दाखल झाल्या, पण चित्ता निवांत होता. त्याने कोणाचीही दखल घेतली नाही. मनसोक्त फ़ोटो काढून झाल्यावर आम्ही जागा सोडली आणि इतरांना जवळुन पाहायचा चान्स दिला. 

Cheetah, Masai Mara

कॅंपवर पोहोचल्यावर कॉफ़ी घेण्यासाठी कॅंटीनमध्ये गेलो. तिथे बेथी आणि तिची सहकारी पोळ्या बनवत होते. केनियात ते लोक सणासुदीला पोळ्या बनवतात त्याला चपाती म्हणतात. अर्थात केनियात सगळच मोठे असते. मटणाचे तुकडे असो, कोंबडीचे आहेत की शहमृगाचे असा प्रश्न पडायला लावणारे चिकनचे तुकडे, तशाच चपात्यांचा आकारही मोठा होता. आम्ही त्यांच्याशी गप्पा मारायला सुरुवात केली. केनियात भारतीयांबद्दल आदर आहे. डॉक्टर, इंजिनीअर , बिझनेसमन अशा अनेक व्यवसायात भारतीय आहेत. स्थानिक भारतीय अस्खलित स्वाहीलीत बोलतात. पण पर्यटक म्हणून इथे येणारे भारतीय मात्र खुप आगाऊ आणि भांडखोर असतात. माझ्या डोळ्यासमोर टुर्स आणि ट्रॅव्हल्स तर्फ़े फ़िरायला जाणारे पर्यटक डोळ्यासमोर आले. तीने पुढे जे सांगितले त्यामुळे आम्ही उडालोच, त्यांना आपल्या कुंकू आणि बालिका वधू या सिरीयल फ़ारच आवडतात. स्वाहीली भाषेत डब केलेल्या या सिरीयल दररोज संध्याकाळी टिव्हीवर दाखवल्या जातात आणि मोठ्या प्रमाणावर पाहिल्या जातात. हिंदी चित्रपटांचेही तेथील लोक फ़ॅन आहेत. त्यांनी बाहुबली बघितलेला होता. ७ वाजताच जेऊन घेतल. रात्री तुफ़ान पाऊस पडल्यामुळे तंबूतून बाहेर पडता आले नाही. मारा नदीतून होणार्‍या प्राण्यांच्या मायग्रेशनची स्वप्न पाहाता पाहाता कधी झोप लागली कळलच नाही.  

Jackal, Masai Mara

क्रमश: (केनिया सफ़ारी भाग -३)

केनिया सफ़ारी आणि त्याचे प्लानिंग स्वत:च कसे करावे याबद्दल अधिक जाणून घेण्यासाठी 

केनिया सफारी- 1 (Kenya Safari - Part -1)

https://samantfort.blogspot.com/2018/08/1-kenya-safari-part-1.html

केनियन सफारी -३ (मारा नदीच्या परिसरात) Kenya Safari - 3 (Mara River and Kenya Safari Planning)

https://samantfort.blogspot.com/2018/08/blog-post_16.html

हे दोन भाग नक्की वाचा 

 Male & Female Ostrich, Masai Mara

छायाचित्रण:- © कौस्तुभ आणि अमित सामंत  © Copy Right) 

कॅमेरा :- Nikon, P900 

केनिया सफारी- 1 (Kenya Safari - Part -1)

Masai Mara

नैरोबीहून सकाळीच मसाई मारा अभयारण्य पाहाण्यासाठी निघालो. मसाई हे स्थानिक आदिवासी जमातीचे नाव आहे आणि मारा ही केनिया आणि टांझानिया मधून वहाणारी मुख्य नदी आहे. मसाई मारा नॅशनल रिझर्व आणि सरेंगेटी नॅशनल पार्क मधील वन्य जीवन पूर्णपणे मारा नदीवर अवलंबून आहे. गेली १५ वर्ष मारा अभयारण्याचा अनुभव असलेला ५० वर्षीय सायमन हा ड्रायव्हर कम गाईड आम्हाला घ्यायला आला होता. माराला जाण्यासाठी ४x४ जीप्स आणि व्हॅन मिळतात. एका जीप/व्हॅनमध्ये ७ जण बसू शकतात. जीप आणि व्हॅनच्या भाड्यात माझ्या ६ दिवसांच्या प्लानसाठी १००$ चा फरक होता त्यामुळे मी व्हॅन घेतली होती . पूर्ण प्रवासात व्हॅन घेतल्या बद्दल वाईट वाटले नाही पण प्रवास संपल्यावर १००$ वाचवल्याचा आनंद झाला .

  ऱविवार असल्याने नैरोबीच्या ट्रॅफीक मधून सुटका झाली. नैरोबीतील रस्ते प्रशस्त आणि अप्रतिम होते. केनियासारख्या भारतापेक्षा मागास देशाला जे जमले ते अजून आपल्याला जमलेल नाही. आपण रस्ते खराब होण्यासाठी पावसाच कारण देतो. पण इथे तर विषुववृत्तीय प्रदेश असल्याने पावसाळ्या नंतर इतर वेळीही पाऊस असतोच. नैरोबी शहर जगातील इतर राजधानीच्या शहरांसारखच चकचकीत आहे. त्याच बरोबर अफ़्रीकेतील सगळ्यात मोठी झोपडपट्टी सुध्दा या शहरात आहे. शहरा बाहेर पडल्यावर हायवे चालू झाला. मोंबासा हे केनियाच्या पूर्व किनाऱ्यावर असलेले बंदर आहे.  युगांडा, रवांडा, बुरुंडी या समुद्र किनारा नसलेल्या देशात (Land lock) येणारा आणि जाणारा माल मोंबासा बंदरातून जातो. त्यामुळे केनियाला चांगल उत्पन्न मिळवून देणारा हा महामार्ग आहे. चिनी कंपनीने मोंबासापासून हा महामार्ग बांधलेला आहे आणि आता रेल्वे मार्गाचे काम जोरात सुरु आहे . अफ्रीकेतील अनेक देशात चीनने गुंतवणूक चालू केलेली आहे. या मार्गांचा चीनला अफ्रीकेतील कच्चा माल आपल्या देशात न्यायला व त्यांच्याकडे बनलेला पक्का माल या देशात ओतायला चांगला उपयोग होतोय. अठराव्या शतकात इंग्रजांनीही मोंबासा ते लेक व्हिक्टोरिया नॅरोगेज रेल्वे बांधली होती. त्याचा वापर इंग्रजांच्या अफ्रिकेतील साम्राज्याचे रक्षण करणे आणि अफ्रिकेतील व्यापार वाढवणे याकरिता होणार होता. त्याकाळी इंग्रजांना स्थानिक अफ्रिकन कामगार मिळेनात त्यामुळे त्यांनी रेल्वे बांधण्यासाठी भारतातून ३८००० कामगार नेले. त्यातील अनेकजण आजारपण आणि सिंहाच्या हल्ल्यात मरण पावले होते. (त्या सत्य घटनेवर आधारीत "The Ghost & The Darkness" हा इंग्रजी चित्रपट मागे पाहिला होता, त्यात ओम पूरीने काम केले होते). 

या रेल्वेपासून इंग्रजांना म्हणावा तसा फायदा  झाला नाही त्यामुळे "Two rusting pieces of Iron" अशी त्या रेल्वे मार्गाची ओळख झाली. रेल्वे मार्ग पूर्ण झाल्यावर ६७४८ मजूरानी (त्यांना इथे कुली म्हणतात) परत जाण्यास नकार दिला आणि ते इथेच राहीले. केनियाच्या स्वातंत्र्य चळवळीत आणि उभारणीत भारतीयांचे मोठे योगदान आहे. नैरोबीतल्या नॅशनल म्युझिअम मध्ये या रेल्वे बांधणीवर आणि भारतीयांच्या राष्ट्र उभारणीतील्या योगदानावर वेगळे विभाग आहेत .

Hyrax in Maasai Mara National Reserve, Ngiro-are Road, Kenya

Great Rift Valley

नैरोबीतून मसाई माराला जाणारा महामार्ग ग्रेट रिफ्ट व्हॅलीतून जातो. ग्रेट रिफ्ट व्हॅली आफ्रिका खंडाच्या पूर्व भागात दक्षिणोत्तर ९६०० किलोमीटर पसरलेली आहे. खंडांच्या प्लेटसच्या सरकण्यामुळे ग्रेट रिफ्ट व्हॅली तयार झाली आहे, खंडांच्या या सरकण्यामुळे आजपासून अंदाजे ५० लाख वर्षांनी या व्हॅलीच्या जागी समुद्र असेल आणि ईस्ट अफ़्रिका हा अफ़्रिके पासून वेगळा झालेला नवीन खंड तयार होईल. रिफ़्ट व्हॅलीतून जातांना आजही आपल्याला लांबच्या लांब पसरलेले खंदक (Trenches) पाहायला मिळतात. "जमिन दुभंगली आणि आभळ फ़ाटल तर दाद मागायची कोणाकडे" या म्हणीचा प्रत्यय या व्हॅलीत राहाणार्‍या लोकांना नेहमीच येत असतो. खंडांच्या प्लेटच्या सरकण्याने या भागातील जमिन दुभंगते. या भागात अनेक सुप्त आणि जागृत ज्वालामुखी आहेत. जमिनीत त्यांच्या राखेचे थर आहेत. भरपूर पाऊस पडल्यावर ही राख हलकी असल्याने पाण्याबरोबर वाहून जाते आणि अचानक जमिन खचते. चीनेने नविनच बनवलेल्या महामार्गावर अशीच जमिन खचल्याने मोठा चर पडलेला आम्हाला पाहायला मिळाला. यू ट्युबवर या संदर्भात अनेक व्हिडीओ पाहायला मिळतात.

View of Great Rift Valley

या ग्रेट रिफ्ट व्हॅलीच्या पूर्वेला असलेल्या डोंगरातून घाट काढलेला आहे. या घाटात व्ह्यू पॉईंट आहे. येथे काही भेटवस्तूंची दुकाने आणि कॉफी शॉप्स आहेत. पर्यटक इथे थांबून ग्रेट रिफ्ट व्हॅली पाहातात . दुकानात चक्कर मारली. इथे लाकडात कोरलेले प्राणी, माणसे त्यांचे मुखवटे, बुकमार्कर, ट्रे , रिंग्ज इत्यादी अनेक प्रकार होते. किंमती मात्र काहीच्या काही सांगत होते. एक छोटा जिराफ १२०० केनियन शिलिंगला होता . याठिकाणी बार्गेनिंग करुन अर्ध्या किमतीत मिळाला असता . या गोष्टी माराला याच्याहून महाग असे तिथला विक्रेता सांगत होता. आम्ही विंडो शॉपिंग करुन पुढचा प्रवास चालू केला . घाट उतरुन पुढचे ४० किलोमीटर ग्रेट रिफ्ट व्हॅलीतून प्रवास केला, पुढे ग्रेट रिफ्ट व्हॅलीच्या पश्चिमेच्या डोंगरावर चढून नारोख हे शहर वजा गाव गाठले. माराच्या आधीचे हेच मोठे गाव आहे . या ठिकाणी माराला जाणाऱ्या सर्व गाड्या पेट्रोल/ डिझेल भरायला थांबतात . कारण यापुढे थेट माराला पेट्रोल पंप आहे पण तिथे पेट्रोल खूप महाग  मिळते. गावात टस्कीज नावाचा मॉल आहे. त्यातून पाण्याच्या बाटल्या घेतल्या. १ लीटरच्या १२ बाटल्यांचा जंबो पॅक ७२० केनियन शिलिंगला मिळाला. याच बाटल्या माराला जास्त किमतीत मिळतात. (आणि इतर ठिकाणी १ लीटरची एक बाटली १०० केनियन शिलिंगला पडते). केनियातल्या सर्व प्रवासात एक गोष्ट प्रकर्षाने जाणवली तिथे पाण्याचे दुर्भिक्ष्य आहे. प्रायव्हेट बस , गाड्या, बाईक्स यांच्यावर पाण्याचे रिकामे / भरलेले कॅन घेउन माणसे दिसतात. कुठल्याही हॉटेलात तुम्हाला फुकट पाणी देत नाहीत , विकतच घ्यावे लागते .

Nairobi to Masai Mara Shortcut

नारोखच्या पुढे खरा प्रवास चालू झाला. ऱस्ता असा नव्हताच. कच्च्या रस्त्यावरुन खड्डे, ओहळ, नाले पार करत ही ५० किलोमीटरची हाडे खिळखिळी करणारी, धुळीने माखून टाकणारी "बंपिंग राईड" चालू झाली. ही राईड साधारणपणे २ तास चालते. या ठिकाणीही चीनी कंपनीचे रस्ता बांधण्याचे काम चालू आहे. एक दोन वर्षात ते पूर्ण होइल. केनियाला मोठ्या प्रमाणावर परकीय चलन मिळवून देणाऱ्या मारा अभयारण्याला जाण्यासाठी आजवर सरकारने पक्का रस्ता का बांधला नाही हे आश्चर्यच आहे ? या रस्त्यावरून जाण्याचा त्रास वाचावा यासाठी नेहमीचे चालक "शॉर्टकटने" गाडी नेतात. अनेक मसाई पाड्या मधून हा रस्ता जात होता. अनेक ठिकाणी हा नसलेला रस्ता खणून मसाईनी अनधिकृत टोल नाके उभारले होते . पारंपारिक कपड्यातले मसाई साध्या लाकडाची काठी आडवी टाकून रस्ता अडवत होते आणि आमचा चालक प्रत्येक वेळी १०० शिलिंग त्यांना देत होता. माराच्या अलिकडे ४० किलोमीटरवर लागणाऱ्या या छोटया छोट्या पाड्यांच्या आजूबाजूलाच झेब्रे, जिराफ, वाईल्ड बिस्ट, हरण दिसायला लागली होती. हे प्राणी पाहून आम्ही हरखून गेलो. कॅमेरे सरसावून बसलो पण आमचा चालक गाडी थांबवायला तयार नव्हता तो म्हणाला,"तुम्हाला मारामध्ये हे प्राणी इतके दिसतील की तुम्ही नंतर त्यांच्याकडे पाहाणारही नाही". आम्हाला वेळेवर कॅंपवर पोहोचवून संध्याकाळच्या गेम ड्राईव्ह (सफारी) साठी त्याला आम्हाला न्यायचे होते . त्यामुळे त्याने गाडीचा वेग जराही कमी न करता त्या तसल्या रस्त्यावरून सुसाट हाणली. आम्ही आमचे बंप एकाजागी स्थिर ठेवण्याचा प्रयत्न करत त्या बंपिंग राईडचा आनंद घ्यायचा प्रयत्न करु लागलो. दुपारी २ वाजता आम्ही एकदाचे "रायनो कॅंपवर" पोहोचलो. इथे ओळीने तंबू मांडलेले होते. वेळी अवेळी पडणाऱ्या पावसापासून संरक्षण होण्यासाठी चार पक्क्या खांबावर तंबूच्यावर पत्रे टाकलेले होते. जमीन पक्की होती. तंबूत तीन खाटा,मच्छरदाण्या आणि मागच्या बाजूला अटॅज्ड संडास, बाथरुम होते. बाथरुम मध्ये फक्त शॉवर होता. बादली तांब्या / जग इथे आंघोळीसाठी वापरत नसावेत . कारण पुढेही सगळ्या हॉटेलात हिच परिस्थिती होती. मात्र प्लास्टिकच्या बादल्या घेउन शॉपिंगला निघालेले आणि बादल्या भरुन सामान आणणारे स्त्री पुरुष मात्र नैरोबी पासून सगळीकडे दिसले.

Rhino Camp, Masai Mara

Tent for 3 days, Rhino Camp, Masai Mara

तंबूत सामान टाकून जेवायला पळालो. ४ वाजता सायमन व्हॅन घेउन आला. आता व्हॅनचे रुफ टॉप उघडले होते. थोड्याच वेळात आम्ही माराच्या गेट मधून आत प्रवेश केला. एका बाजूला डोंगर डोंगराच्या पायथ्यापासून दूरवर नजर ठरणार नाही तिथपर्यंत पसरलेले पठार , त्यावर उगवलेले हिरव - पिवळ गवत आणि या लॅंडस्केपला छेद देत उभे असलेले एखादेच झाड असा एकंदर माराचा नजारा होता. प्रवेशव्दारातून अर्धा किलोमीटर अंतरावर गाडी आली आणि पर्यटकांचे स्वागत करायला उभे असल्या सारखे  झेब्रे, वाईल्ड बिस्ट, हरण दोन्ही बाजूला दिसायला लागली. थोडे पुढे गेल्यावर अफ्रिकन हत्तीचे एक कुटुंब दिसले.  दोन मोठे हत्ती आणि 3 पिल्ल अस ५ जणांच कुटुंब होते. त्यांच्या पाठी धुळीने माखलेल्या होत्या, नुकतेच धुळस्नान झाले असावे. त्यांचे निरीक्षण करत असतानाच मागच्या बाजूला झाडांच्या आड जिराफांचा कळप दिसला. पहिल्याच सफारीत सगळे प्राणी दिसताहेत की काय अस वाटायला लागले.

African Elephant Family, Masai Mara, Kenya

East African Crowned Crane, Masai Mara

Zebra, Masai Mara

African Wild Buffalo

Tapi, Masai Mara

Masai Mara

आम्हाला छायाचित्र घेण्यासाठी वेळ देत थांबत / संथ गतीने व्हॅन पुढे चालली होती. आता रस्त्याच्या डाव्या बाजूला दूरवर तीन रानम्हशी चरत होत्या. त्यातील एक रेडा चिखलात मनसोक्त लोळत होता . नंतर डोक्याने माती उकरुन इकडे तिकडे फेकायला त्याने सुरुवात केली. दुर्बिणीतून त्याच्या हालचाली व्यवस्थित पाहाता आल्या. आता ६ वाजून गेले होते आणि ६.३० ला अभयारण्यातून बाहेर पडायचे असल्याने परत फिरलो. येताना रस्त्याच्या बाजूला आम्हाला रस्त्यालगत "ईस्ट अफ्रीकन क्राऊन क्रेन" या पक्ष्याचे संपूर्ण कुटुंब दिसले. आई बाबा आणि दोन छोटी पिल्ले असा परीवार शांतपणे चरत होता. हा सुंदर आणि राजबिंडा पक्षी घानाचा राष्ट्रीय पक्षी आहे. गंमत म्हणजे त्यानंतर आम्ही जितक्या वेळा या रस्त्याने गेलो त्यावेळी ते कुटुंब तिथेच चरताना दिसले. परतीच्या प्रवासात दोन कोल्हे (जॅकल ) दिसले .

     (Play Video for Masai Mara View from Roof Top Open Van)

https://www.youtube.com/watch?v=7-G5rCbZnq8

Roof Top Open Van

तंबूत पोहोचल्यावर सर्वात पहिले काम म्हणजे आपल्या कडील सर्व गोष्टी चार्ज करणे. कारण या भागात वीजेची सोय नाही. संध्याकाळी ७ ते १० आणि सकाळी ५ ते ७  जनरेटर चालवले जाते . त्यात जे काय चार्जिंग करायचे ते करा. चार्जिंगसाठी कॅमेरा लावायला गेल्यावर लक्षात आले की इथे चौकोनी खाचा असलेले सॉकेट आहेत. आपल्याकडच्या गोल पिना यात घुसत नाहीत. मग इथल्या बेथी नावाच्या मॅनेजरला गाठले . बेथी हसतमुख आणि मदतीला तत्पर होती. तिने तिच्याकडचे सॉकेट मला दिले हे चालत का बघ असल्यास मी तुला दुसरे आणून देते म्हणाली . एवढ्या रात्री कुठून आणणार त्यावर ती म्हणाली माझा माणूस बाईकवर जाऊन आणून देइल . फक्त ५०० शिलिंग पडतील अस सांगितले . "नाविलाज को क्या विलाज", अर्ध्या तासात दुसरे सॉकेट हजर झाले . दोन कॅमेरे तंबूत आणि मोबाईल चार्ज करण्यासाठी जेवण घरात गेलो. तिथे कोपऱ्यात छोटासा बार होता . सगळे विदेशी पर्यटकांचे दारुकाम सुरु झालेले होते. जेवण बुफे होते . भारतीय खाद्य संकृतीचा केनियन खादयपदार्थावर प्रभाव आहे. त्यामुळे भात, उसळ, चपाती, मटन, चिकन इत्यादी पदार्थ सहज मिळतात. त्यामुळे खाण्याचा कुठेही प्रॉब्लेम झाला नाही. खाऊन झाल्यावर तंबूत परतलो. पाउस चालू झाल्याने आज कॅंप फायर रद्द करण्यात आले होते. त्यामुळे तंबूत जाऊन झोपलो. दिवसभराच्या प्रवासाने झोप कधी लागली ते कळलेच नाही .

Wilde Beest

Masai Mara

Masai Mara

Evening at Masai Mara

Photos by :- kaustubh & Amit Samant  © Copy right

कॅमेरा :- Nikon, P900 

क्रमशः 

केनिया सफ़ारी आणि त्याचे प्लानिंग स्वत:च कसे करावे याबद्दल अधिक जाणून घेण्यासाठी 
केनिया सफारी भाग - २ सिंहांच्या प्रदेशात
https://samantfort.blogspot.com/2018/08/lion-masai-mara.html

केनियन सफारी -३ (मारा नदीच्या परिसरात) Kenya Safari - 3 (Mara River and Kenya Safari Planning)
https://samantfort.blogspot.com/2018/08/
हे दोन भाग नक्की वाचा 

मांडु (एक अधुरी प्रेम कहाणी) (Mandu, Mandavgad, Madhya Pradesh)

    

Jahaz Mahal, Mandu, Madhya Pradesh  (PC:- MP Tourism)

    मांडू उर्फ़ मांडवगड या भारतातल्या सर्वात मोठ्या किल्ल्याला ऐतिहासिक, धार्मिक पार्श्वभूमी आहे. तसच बाझबहाद्दुर आणि राणी रुपमतीच्या प्रेमाची एक सोनेरी किनारही याला लाभलेली आहे. मध्य प्रदेशातल्या धार जिल्ह्यात येणारा हा किल्ला २००० फ़ुट उंचीवर वसलेला आहे . दक्षिणेला असलेल नर्मदेच खोर आणि उत्तरेला असलेल्या काकराकोह या दरीमुळे हा किल्ला माळव्यातील डोंगर रांगेपासून वेगळा झालेला आहे. यामुळे किल्ल्याला नैसर्गिक तटबंदी लाभलेली आहे. याच कारणामुळे याठिकाणी अनेक राजसत्ता नांदल्या आणि उत्तरोत्तर या गावाचा एक राजधानीचे शहर असा प्रवास होत गेला.

  

आज मांडू एक पर्यटनस्थळ म्हणुन प्रसिध्द असले तरी या गावाचे धागेदोरे थेट इसवीसनपूर्व सहाव्या शतकापर्यंत जातात. इथे मिळालेल्या पाचव्या शतकातील संस्कृत शिलालेखात ६ व्या शतकातील या गावाचा उल्लेख आहे. अकराव्या शतकात इथे परमारांची सत्ता होती. त्यावेळी या ठिकाणाचा उल्लेख मांडवगड या नावाने केलेला आढळतो. इसवीसन १३०५ मध्ये अल्लाउद्दीन खिलजीने मांडवगड जिंकून त्याच नाव शबिदाबाद ठेवले. चौदाव्या शतकात दिल्लीची सत्ता तिमुरच्या हाती गेल्यावर माळव्याचा सुभेदार दिलावर खान याने मांडव्याची सत्ता ताब्यात घेतली. या घौरी घराण्याच्या काळात मांडव्याची राजधानी धार येथून मांडूला हालवण्यात आली. घौरी घराण्याच्या अस्तानंतर सत्ता खिलजी घराण्याच्या ताब्यात गेली. या घराण्यातील घियासुद्दीन याने ३१ वर्ष सत्ता उपभोगली. संगित आणि कलेच्या रसिक असलेल्या या सुलतानाच्या काळात बांधल्या गेलेल्या जहाज महाल, हिंदोळा महाल इत्यादी अनेक वास्तू आज मांडूच आकर्षण ठरलेल्या आहेत.

इंदुरहुन किंवा धार मार्गे येतांना मांडू गावाच्या आधी छोटा घाट लागतो. घाट मार्गाने मांडुत प्रवेश करतांना किल्ल्याची तटबंदी आपले लक्ष वेधून घेते. या तटबंदीची लांबी सुमारे ४३ किलोमीटर आहे. तटबंदीत दिल्ली दरवाजा हा मुख्य दरवाजा आहे. याशिवाय आलमगिर दरवाजा, जहांगिर दरवाजा, रामपाल दरवाजा, तारापूर दरवाजा असे बारा दरवाजे आणि अनेक बुरुज आहेत. मांडू मध्ये मध्यप्रदेश पर्यटन विभागाची दोन ठिकाणी कॉटेजेस आहेत. त्यातील माळवा रिट्रीट हे दरीच्या टोकाला आहे. इथुन माळव्याचा दुरवरचा प्रदेश सुंदर दिसतो. तर दुसर कॉटेज तलावाच्या किनारी आहे. दोन्ही ठिकाणी निसर्गाचा वेगवेगळा पण सुंदर अविष्कार पाहायला मिळतो. याशिवाय मांडू मध्ये अनेक खाजगी हॉटेल्स आहेत, श्रीराम मंदिरात धर्मशाळा आहे, तिथे बहुदा नर्मदा परिक्रमेसाठी आलेले यात्रेकरु राहातात. यापैकी आपल्या खिशाला परवडेल त्याठिकाणी सामान टाकून मांडू पाहायला बाहेर पडावे. मांडु मधिल सर्व ठिकाण आणि वास्तूंचा आस्वाद घेत नीट पाहायची असल्यास दोन दिवस वास्तव्य करण आवश्यक आहे. मांडु मधिल दोन महत्वाच्या गोष्टी म्हणजे जहाज महाल आणि रुपमती महाल. यापैकी एक उत्तर टोकाला आहे तर दुसरे दक्षिण टोकाला. त्यामुळे पहिल्या दिवशी सकाळी होशंगशहाचा टोंब, जामी मशिद, अश्रफ़ी महाल पाहून घ्यावा. दुपार नंतर बाझ बहाद्दुरचा राजवाडा , रेवाकुंड आणि रुपमतीचा महाल पाहावा. तर दुसर्‍या दिवशी निळकंठ मंदिर, महाल, जहाज महाल आणि हिंदोळा महाल पाहावा.

होशंगशहाचा मकबरा (टोंब) ही ताजमहालापूर्वी संगमरवरात केलेली अजोड कलाकृती आहे. ताजमहाल बांधण्यापूर्वी हुमायुने उस्ताद हमीद याला या वास्तूचा अभ्यास करण्यासाठी पाठवले होते. होशंगशहाने हा मकबरा बांधायला सुरुवात केली पण तो इसवीसन १४४० मधे खिलजीच्या कारकिर्दीत पूर्ण झाला. मकबर्‍याच्या मुख्य घुमटाच्या बाजूला ४ छोटे मिनार आहेत. कमानदार प्रवेशव्दारातून मकबर्‍यात प्रवेश केल्यावर आत राजघराण्यातल्या लोकांच्या कबरी पाहायला मिळतात. मकबर्‍यात हवा आणि प्रकाश येण्यासाठी ज्या खिडक्या आहेत त्यावरील संगमरवरी जाळीवर सुंदर नक्षीकाम केलेले आहे. मकबर्‍याच्या आत बाहेर वेलबुट्टीचे सुंदर नक्षीकाम केलेले आहे. मकबर्‍याचा घुमट. बाजूचे चार मिनार , नक्षीकाम आपल्याला ताजमहालाची आठवण करुन देतात. मकबर्‍याच्या बाजूला हिंदु पध्दतीने बांधलेली धर्मशाळा आहे.

होशंगशहाच्या मकबर्‍या जवळ जामी मस्जिद आहे. दमास्कस मधल्या मशिदीपासून प्रेरणा घेऊन या मषिदीची निर्मिती करण्यात आली आहे. मशिदीचा प्रार्थना कक्ष भव्य असून तो मुख्य घुमटाखाली आहे. त्याच्या बाजूला अनेक छोटे छोटे घुमट आहेत.. मशिदीला कमानदार ओवर्‍या आहेत. मशिदीच्या परिसरात हिरवळ राखुन त्याच्या सौंदर्यात भर घातलेली आहे.

Ashrafia Mahal, Mandu (Mandavgad. Madhya Pradesh)  (PC:- MP Tourism)

   जामी मशिदीजवळ अश्रफ़ी महाल आहे. या महालात जाण्यासाठी उंच पायर्‍या आहेत. इथे अशी दंतकथा सांगितली जाते की, सुलतानाच्या बेगमा पौष्टीक आहार आणि आरामदायी दिनचर्येमुळे स्थुल झाल्या होत्या. त्यांना परत सुडौल करण्यासाठी सुलतान या महालांच्या पायर्‍यांवर सोन्याचे नाणी (अश्रफ़ी) ठेवत असे आणि जास्तीत जास्त नाणी गोळा करण्यास बेगमांना प्रवृत्त करत असे. खर म्हणजे या जामी मशिदी समोरच्या वास्तूची निर्मिती मदरसा म्हणुन केली गेली होती. या वास्तूच्या बाजूला महम्मद शाह खिलजी याने १४४० मध्ये राणा कुंभाचा पराभव केल्याच्या निमित्त ७ मजली मनोरा बांधला होता. त्याकाळी ती मध्य भारतातील सर्वात मोठी इमारत होती असे म्हणतात. दुर्दैवाने या वास्तूचा आज एकच मजला अस्तित्वात आहे.

या महालाच्या जवळच पूरातन श्रीराम मंदिर आहे. त्याच्या बाजूलाच धर्मशाळा आहे. सकाळ्च्या सत्रात ही ठिकाण पाहून दुपारी बाझ बहाद्दरच्या महालात जावे. हा सुंदर महाल रुपमती महालापासून खालच्या बाजूस २ किलोमीटरवर आहे. या महालात कमानदार खोल्या आहेत. महालाच्या गच्चीवर दोन घुमट आहेत. त्यापैकी घुमटात बसल्यावर रुपमती महालातली राणी रुपमतीच्या दालनातील खिडकी दिसते. या महालात एक खाजगी तरण तलाव आहे. बाझ बहाद्दरच्या महालाकडून राणी रुपमतीच्या महालाकडे येतांना वाटेत नर्मदा कुंड लागते. नर्मदा भक्त राणी रुपमतीसाठी बाझ बहाद्दरने हा तलाव बनवून घेतला. नर्मदा परिक्रमेतही या तलवाला महत्व आहे. परिक्रमावासी परिक्रमे दरम्यान या रेवाकुंडाला भेट देतात.

बाझ बहाद्दर आणि राणी रुपमतीची तरल प्रेम कहाणी मांडू किल्ल्याच्या साक्षीने फ़ुलली आणि तीचा अंतही याच किल्ल्यात झाला. मांडूचा राजा बाझ बहाद्दर एकदा शिकारीसाठी नर्मदेकाठी जंगलात गेला असताना त्याला स्वर्गिय आवाजातील गाण ऐकू आल. कवी मनाच्या राजा आवाजाचा वेध घेत गेला असता त्याला रुपमती दर्शन झाल. तिच्या रुपाने आणि आवाजाने घायाळ झालेल्या राजाने इतर राजांसारख अपहरण न करता तीला लग्नाची मागणी घातली आणि तीला मांडूला चलण्याची विनंती केली. रुपमतीने राजाला आपली अडचण सांगितली की, ती रोज नर्मदेच दर्शन केल्याशिवाय अन्नग्रहण करत नाही. राजाने तिची इच्छा पूर्ण करण्यासाठी मांडु गडाच्या दक्षिण टोकावर रुपमतीमहालाची आणि त्याला पाणीपुरवठा करण्यासाठी रेवाकुंडाची निर्मिती केली. रुपमती महालाच्या अगोदर त्या ठिकाणी टेहळणी करणार्‍या सैनिकांसाठी वास्तू बांधलेली होती. त्यावर दोन मजली रुपमती महाला बांधण्यात आला. या महालाच्या गच्चीवर दोन घुमट आहेत त्याच्या कमानदार सज्जातून दुरवरचा प्रदेश दिसतो. येथूनच राणी रुपमती नर्मदेचे दर्शन घेत असे. राणी रुपमती चांगली कवियत्री होती, गायिका होती तर राजा बाज बहाद्दुर चांगला वादक संगितकार होता. संगिताच्या साथीने दोघांच प्रेम बहरल पण त्याचवेळी त्याच राज्याकडे दुर्लक्ष झाला. याचा फ़ायदा मोगलांनी घेतला. अकबरा पर्यंत राणी रुपमतीच्या सौंदर्याची वार्ता़ पोहोचली होती. त्याने आपला सावत्र भाऊ आदम खानाला माळव्यावर हल्ला करण्यास सांगितले. इसवीसन १५६१ मध्ये आदम खान माळव्यात पोहोचला. हे वृत्त कळताच बाझ बहाद्दर छोट्या फ़ौजेनिशी मोगलांच्या अफ़ाट सैन्याला सामोर गेला. त्याचा दारूण पराभव झाला आणि रणांगणातून पळून गेला. आदम खानाने मांडूवर कब्जा केला. हे वॄत्त कळताच राणी रुपमतीने विष प्राशन केले. एका प्रेमकहाणीचा करुण अंत झाला. बाझ बहाद्दरने परत काही काळ मांडूचा ताबा घेतला पण नंतर तो अकबराला शरण आला आणि त्याचा मनसबदार झाला. बाझबहाद्दर आणि राणी रुपमतीची ही प्रेमकहाणी आजही स्थानिक लोकगीतांतून ऐकायला मिळते. रुपमती महालातून सूर्यास्त पाहाताना या प्रेम कहाणीतली वेदना अजुनच गहीरी होत जाते.

दुसर्‍या दिवशी निळकंठ मंदिर आणि त्याच्या बाजूचा निळकंठ महाल पाहावा. मोगलांच्या काळात अकबराच्या हिंदु पत्नीसाठी हा महाल बांधला गेला होता. त्यानंतर सराई पाहावी. मांडू त्याकाळी राजधानीचे शहर असल्यामुळे तेथे व्यापारी लोकांची मोठ्या प्रमाणात ये-जा असे. त्यासाठी येथे मोठी सराई बांधण्यात आली. चारबाजूला खोल्या व मध्ये जनावरे ठेवण्यासाठी मोठे पटांगण अशी याची रचना आहे. सराई जवळ हमाम खाना (सार्वजनिक स्नानगृह ) आहेत. येथे गरम आणि गार पाण्याची सोय असे.

Mandu

सराई बघून जहाज महाल गाठावा. मुंज तलाव आणि कापूर तलाव या दोन कृत्रिम (मानव निर्मित) तलावांची निर्मिती करून त्याच्या काठावर आपल्या राण्यांसाठी स्वप्नवत असा जहाज महाल बनवला. १२० फ़ुट लांब आणि २ मजले उंच असलेल्या या महालाला अनेक सज्जे, दालन आहेत. इमारती बाहेर डोकावणार्‍या सज्ज्यांची रचना अशाप्रकारे करण्यात आली आहे की, तीनही बाजूला पाणी दिसावे आणि आपण पाण्यावर उभे आहोत असा भास व्हावा. या तलावातील पाणी नळांव्दारे महालांच्या भिंतींमधून फ़िरवलेले आहे. त्यामुळे ऐन उन्हाळ्यातही हे महाल थंड राहात. महालाच्या प्रवेशव्दाराची रचना अशाप्रकारे केलेली आहे की हत्तीवरील अंबारीसकट राणी महालात प्रवेश करू शकत असे आणि तिची उतरण्याच्या जागेची उंची अशा प्रकारे ठेवलेली आहे की अंबारीतून कूठलेही कष्ट न घेता ती पायउतार होऊ शकेल. राण्यांचे एवढे लाड केल्यावर त्या जाड होणे सहाजिकच आहे. त्यावरूनच अश्रफ़ी महालाच्या दंतकथेचा जन्म कोणाच्या तरी सुपिक डोक्यातून झाला असेल.

जहाज महालाच्या परिसरात सुंदर बाग बनवलेली आहे. जहाज महालात येणारे पाणी शुध्द होऊन यावे म्हणुन पाणी आणणार्‍या पन्हाळींच्या मार्गात चक्राकार रचना पाहायला मिळतात. या रचनेमुळे पाण्याबरोबर येणार काडी कचरा यात अडकून शुध्द पाणी तरण तलावात पडत असे. या महालात एक कासवाच्या आकाराचा तलाव आहे. जहाज महालाजवळ हिंदोळा महाल आहे. त्याच्या बाहेरच्या भिंतींना दिलेल्या तिरक्या आकारामुळे याला हिंदोळा महाल नाव दिले गेले. हा रंग महाल असून यात संगित नृत्याचे कार्यक्रम होत असत. याशिवाय या परिसरात अनेक वास्तू आहेत.

      मांडू परिसरात फ़िरतांना आपल्याला जागोजागी गोरखचिंचेची (Baobab) मोठमोठी झाड दिसतात. प्रचंड मोठा बुंधा आणि वर विरळ पान असलेलेल फ़ांद्यांचे फ़राटे अशी या झाडाची रचना असते. कमंडलूसारखी दिसणारी त्याची फ़ळही तिथे स्थानिक लोक विकतांना दिसतात, पोर्तुगिजांनी (मादागास्कर) अफ़्रीकेतून भारतात आणलेल हे झाड मांडू परीसरात दिसत याचा अर्थ येथिल राजवटींचा व्यापाराच्या निमित्ताने पोर्तुगिजांशी संबंध आला असावा.

Water Purification , Mandu

      मांडु किल्ला तेथिल निसर्ग आणि वास्तू वैभव पाहाण्यात दोन दिवस पटकन संपून जातात. मांडू सोबत ३ दिवसांचा कार्यक्रम केल्यास उज्जैन, धार, महेश्वर आणि ओंकारेश्वर पाहात येईल.

Lake at Mandu

#fortmandu#fortsinmadhyapradesh#mandulovestory#lovestory#

सोनगड-पर्वतगड (Songad Parvatgad ;- offbeat forts in Nasik District)

Songad from Parvatgad 

नाशिक जिल्ह्यातील सिन्नर हे तालुक्याचे गाव मध्ययुगात यादव घराण्याची पहिली राजधानी होती . सिन्नरचे सुंदर कलाकुसर असलेले गोंदेश्वर मंदिर , एकतेश्वर मंदिर या परिसरात असलेले किल्ले एकेकाळच्या या ऐश्वर्यसंपन्न राजधानीची साक्ष देत उभे आहेत. कुठलेही राज्य सुरळीत  चालण्यासाठी सगळ्यात महत्वाचा असतो महसूल . शेतीशी तुलना करता व्यापार हे महसूल मिळविण्याचे सर्वात विश्वासार्ह साधन आहे . त्यामुळे सर्व राजांनी व्यापाराला बळकटी देण्यासाठी बंदरे तयार केली , बाजारपेठा वसवल्या . या बंदरे , बाजारपेठा , राजधानी यांना जोडणारे व्यापारी मार्ग तयार केले . या व्यापारी मार्गांचे रक्षण करण्यासाठी मोक्याच्या जागेवर किल्ले बांधले . सिन्नर - अकोले या राजधानी आणि बाजारपेठेला जोडणाऱ्या व्यापारी मार्गावर सोनगड आणि पर्वतगड हे दोन जोड किल्ले आजही उभे आहेत.

Parvatgad from Sonewadi 

सोनगड पर्वतगड या किल्ल्याच्या पायथ्याचे गाव आहे सोनेवाडी . भाटघर धरणाच्या काठावर हे वसलेल बर्‍यापैकी सधन गाव आहे . आम्ही डोंबिवलीहून रात्री्चा प्रवास करुन पहाटे सोनेवाडीत दाखल झालो. ऱस्त्याला लागूनच शाळा होती. प्रवासाने आंबलेल अंग मोकळे होणे आणि सकाळी दोन किल्ले पाहणे यासाठी विश्रांती आवश्यक होती. शाळेच्या व्हरांड्यात स्लीपिंग बॅगा पसरल्या आणि मस्त ताणून दिली. भटकंती करता करता इतक्या वर्षात अशा किती शाळा आणि मंदिरांच्या वळचणीला झोपलो हे आठवताना झोप कधी लागली हे कळलेच नाही . तासाभरात पाखरांच्या आवाजाने जाग आली. कवी कल्पनेत गुंजारव, मंजुळ स्वर इत्यादी अनेक उपमा दिल्या असल्या तरी त्यादिवशी तो आवाज अर्धवट झोप झाल्याने कर्कश वाटत होता . त्या आवाजाने सगळेच उठले होते. त्यामुळे सकाळची आन्हीक उरकण्याच्या मागे सगळे लागले. तुषारने पेट्रोलवर चालणारा नवीन अमेरीकन स्टोव्ह आणला होता . प्रचंड वाऱ्यामुळे तो कुठे पेटवायचा हा प्रश्न होता शेवटी एक कोपरा मिळाल तिथे स्टोव्ह पेटवून चहा बनवला. चहा पिउन होइपर्यंत उजाडले होते.

Night stay at Sonewadi school 

अर्धा जून महिना सरला होता पण याभागात पाऊस सुरु झाला अजून नव्हता. दोन्ही किल्ले बघायला चार ते पाच तासांचा अवधी लागणार होता . त्यामुळे पहिला किल्ला उन्हाचा ताप वाढण्या आधी बघून झाला, तर दुसऱ्या किल्ल्यासाठी स्टॅमिना राहील हा विचार करुन किल्ल्याच्या दिशेने निघालो गाव अजून जाग होत होते . 

पडका वाडा , सोनेवाडी 

सोनेवाडीतल्या शाळेच्या समोर एक सिमेंटचा रस्ता गावात शिरतो . या रस्त्याने थोडेसे अंतर चालत गेल्यावर उजवीकडे एक पडका वाडा दिसला. या वाड्याच्या दरवाजाची लाकडी चौकट आणि वाड्यातील कमानी अजून टिकून होत्या त्यावर नेटकी कलाकुसर केलेली होती. वाड्यापासून  ५ मिनिटे चालत गेल्यावर कच्चा रस्ता लागतो.  तो ओलांडल्यावर आपण टेकडीच्या पायथ्याशी पोहोचतो. याठिकाणी टेकडीवर काही घरे आहेत त्यामुळे टेकडीवर चढायला पायऱ्या आहेत. या पायऱ्यानी आपण ५ मिनिटात टेकडीवर पोहोचतो.   टेकडीवरुन समोर लांबलचक पसरलेले पठार दिसते .  पठाराच्या उजव्या बाजूला गावाच्या मागेच असलेला डोंगर म्हणजे पर्वतगड दिसतो, तर पठाराच्या  डाव्या बाजूला  कातळटोपी असलेला डोंगर म्हणजेच  सोनगड दिसतो.  या दोन्ही किल्ल्यावर जाणारी वाट  या दोन डोंगरान्मधील खिंडीतून जाते . पठारावरुन मळलेल्या पायवाटेने खिंडीकडे जातांना वाटेत वनखात्याने पाणी अडवण्या जिरवण्यासाठी जागोजागी चर खोदलेले होते.  त्या चरांच्या बाजूला योग्य जागा शोधून आम्ही जमिनीत खड्डे खणायला सुरुवात केली. वर्षभर जमवलेल्या सोबत आणलेल्या विविध झाडांच्या बिया पेरायला सुरुवात केली. भटकंती सोबत दरवर्षी पावसाच्या सुरुवातीला आम्ही वेगवेगळ्या किल्ल्यांवर अशाप्रकारे बियाही पेरतो.

बीजारोपण 

सोनगड आणि पर्वतगड मधील खिंड 

पठारावरून किल्ल्यावर पोहोचायला १५ मिनिटे लागतात. वाटेत एके ठिकाणी डाळींबाची बाग केलेली होती. बिया पेरण्याचे काम चालू असल्याने आमचा वेग मंदावलेला होता.  मजल दरमजल आम्ही खिंडीपाशी पोहोचलो.  याठिकाणी मस्त वारा वाहात होता. खड्डे खणून घामेजलेल शरीर रिलॅक्स करण्यासाठी इथे थोडावेळ आराम केला. खणण्यासाठी आणलेली हत्यारे म्यान केली आणि पुढच्या चढाईला तयार झालो. किल्ल्याचा डोंगर पूर्व पश्चिम पसरलेला आहे. त्यावर  पश्चिमेस कातळ टोपी आहे. त्यामुळे दुरुन हा डोंगर शंकराच्या पिंडीसारखा दिसतो . या डोंगरावर अर्ध्या उंची पर्यंत वनखात्याने झाडे लावलेली आहेत. त्या झाडीतून तिरके तिरके चढत गेल्यावर साधारणपणे १५ मिनिटात आपण किल्ल्याच्या डोंगराच्या पूर्व टोकाकडे पोहोचतो. इथून एक डोंगरधार खाली उतरत रस्त्यापर्यंत जाते. या डोंगरधारे वरुनही किल्ल्यावर चढून येता येते. पण त्यासाठी सोनेवाडीच्या पुढे २ किमी जावे लागते. तिथे एक शाळा आणि दर्गा आहे.

कातळात खोदलेल्या पायऱ्या , सोनगड 

सोनगडचा कातळटप्पा 

सोनगडाच्या कातळटप्प्यावरील समाधी आणि खाली दूरवर दिसणारे भाटघर धरण 

सोनगड किल्ल्याचे उध्वस्त प्रवेशद्वार

टाक 

 दर्ग्या जवळून येणारी ही वाट सोनेवाडी गावातून येणाऱ्या वाटेला जिथे मिळते, त्याठिकाणी कातळात खोदलेल्या पायऱ्या आहेत. पायऱ्या चढून गेल्यावर आपण कातळ टोपीच्या पायथ्याशी पोहोचतो.  समोरच कातळ टप्प्यावर कोरलेल्या पायऱ्या दिसतात. त्या चढायला सुरुवात केली की डाव्या बाजूला निवडूंगाचा फड दिसतो. त्याखाली खांब टाके आहे. टाक पाहून परत वाटेवर येउन चढायला सुरुवात केल्यावर पायऱ्यांच्या बाजूलाचा दोन पावले कोरलेला समाधीचा दगड पाहायला मिळतो. पुढे चढत गेल्यावर डाव्या हाताला रचीव तटबंदीचे अवशेष दिसतात. त्या खाली कातळाला पांढरा रंग मारलेला आहे. या ठिकाणी किल्ल्याचे प्रवेशव्दार असावे. उध्वस्त प्रवेशद्वारातून किल्ल्यात प्रवेश करुन काही पायऱ्या चढून गेल्यावर आपला गडमाथ्यावर प्रवेश होतो. गडमाथ्यावर रचीव दगडांच्या तटबंदीचे अवशेष पाहायला मिळतात. तटबंदी ओलांडून पुढे गेल्यावर पांढऱ्या रंगाने रंगवलेले खंडोबाचे मंदिर दिसते. मंदिरा बाहेर उघड्यावर कावस आहे . त्याच्या बाजूला एक दगडी भांडे पडलेले आहे. मंदिराच्या प्रवेशद्वाराजवळ एक वेगळीच मूर्ती आहे. त्या मुर्ती समोर दोन छोटे नंदी ठेवलेले आहेत. मंदिरात खंडोबाची मुर्ती आहे. 

Khandoba Temple , Songad 

सोनगडावरील मुर्ती 

मंदिराच्या मागच्या बाजूला प्रचंड मोठे कोरडे टाके आहे. या टाक्यापासून पुढे चालत गेल्यावर आपण किल्ल्याच्या पश्चिम टोकावर पोहोचतो. येथून समोरच पर्वतगड पसरलेला दिसतो. त्याच्या मागे दुरवर आडचा किल्ला दिसतो. पूर्वेला भाटघर धरण दिसते. किल्ल्याच्या टोकावर भन्नाट वारा होता . नाश्ता करायला ही जागा अतिशय योग्य होती. पोटपूजा करुन आल्या मार्गाने किल्ला उतरायला सुरुवात केली. १५ मिनिटात गडाच्या पायथ्याशी खिंडीत पोहोचलो.

(सोनगडावरुन पर्वतगड आणि परिसराचा पाहाण्यासाठी खालील व्हिडीओ प्ले करा  )

समोर पर्वतगड आडवा पसरलेला दिसत होता पण किल्ल्यावर जाणारी पायवाट सापडत नव्हती. गावातील लोकांचा या भागात फारसा वावर नसावा. सकाळपासून आम्हाला कोणी गावकरी, गुराखी या भागात दिसला नाही . त्यामुळे आजपर्यंतचा अनुभव वापरुन पायवाट शोधायला सुरुवात केली. खिंडीतून गावाच्या दिशेला तोंड करुन तिरके पर्वतगड चढण्यास सुरुवात केली. पायवाट सापडत नव्हती पण साधारणपणे १५ मिनिटे चढल्यावर एका  सपाटीवर पोहोचलो. या ठिकाणी ठळक पायवाट बाभळीच्या वनात शिरताना दिसली. या वाटेने ५ मिनिटे चढल्यावर  एका कातळटप्प्याशी पोहोचतो . हा कातळ टप्पा चढण्यास थोडा कठीण आहे. तो १० मिनिटात पार केल्यावर समोर निवडुंगाची पुरुषभर उंचीचे फड दिसायला लागले. या निवडुंगाच्या मधून जाणाऱ्या पायवाटेने साधारणपणे १० मिनिटे चढल्यावर एका मोठ्या तलावापाशी पोहोचलो. तलाव सुकलेला होता एका कोपऱ्यात थोड पाणी आणि त्याच्या बाजूला चिखल होता. तलावात उतरल्यावर आमच्या चाहूलीने चिखलात बसलेल्या बेडकांच्या फौजेने पाण्यात उड्या घेतल्या. पाण्याच्या दुसऱ्या बाजूने गेल्यावर त्या बाजूच्या बेडकानी पाण्यात उड्या मारल्या . हा खेळ बराच वेळ चालू होता . सध्या मोठ्या प्रमाणावर होणाऱ्या काजव्या महोत्सवाला टफ कॉंपिटीशन म्हणून पुढच्या वर्षी बेडूक महोत्सव इथे भरवू या अशी कल्पना मांडली. त्यावर इतरांनी पण त्यात भर घातली. भरपूर हसल्यामुळे सगळा थकवा निघून गेला. खरच सध्याचा ट्रेंड बघता असा बेडूक महोत्सव भरवला तर हौशी लोकांची कमतरता नक्कीच भासणार नाही. तलावाच्या डाव्या बाजूला पाण्याची तीन टाकी आहेत . त्यातील एक टाक बुजलेले आहे . टाकी पाहून तलावाला वळसा घालून एका  टेकडावर  पोहोचलो . हे किल्ल्याचे सर्वोच्च स्थान आहे .

Rock Patch of Parvatgad

पुरुषभर उंचीचा निवडुंग

तलाव , पर्वतगड 

टाक , पर्वतगड 

येथून आड किल्ला , डुबेरा किल्ला , सोनगड आणि भाटघर धरण दिसते. इथे तर भन्नाट वारा सुटला होता एका जागी उभे राहाणे मुश्किल होत होते . त्यामुळे तिथे योग्य जागा बघून बसकण मारली . कितीही वेळ इथे बसल तरी समाधान झाल्यासारखे वाटत नव्हते. पण कातळटप्पा उतरायचा होता आणि खिंडीत उतरणारी पायवाट पण शोधायची होती . त्यामुळे किल्ला उतरायला सुरुवात केली . कातळटप्पा उतरल्यावर उंचीवरून गवतामुळे अस्पष्ट झालेली पायवाट दिसली . या पायवाटेने खिंडीत उतरायला १५ मिनिटे लागली. दोन्ही किल्ले वेळेत बघून झाले होते . हाती वेळ उरला होता तो सत्कारणी लावण्यासाठी पर्वतगडाच्या उतरावर खड्डे खोदून उरलेल्या बिया पेरल्या आणि परतीचा प्रवास चालू केला.

(पर्वतगडावरुन सोनगड आणि परिसर पाहाण्यासाठी खालील व्हिडिओ प्ले करा )

जाण्यासाठी : - सोनगड आणि पर्वतगड या किल्ल्याच्या पायथ्याशी सोनेवाडी हे गाव आहे . सोनेवाडी गावात पोहोचण्यासाठी मुंबईहून घोटी मार्गे सिन्नर गाठावे. सिन्नर - पुणे रस्त्यावर सिन्नरहून १० किमी अंतरावर गोदेवाडी फाटा आहे . हा रस्ता थेट अकोलेला जातो. या रस्त्यावर गोंदेवाडी - दापूर - चापडगाव - सोनेवाडी हे अंतर १६ किमी आहे . सोनेवाडी ते अकोले १७ किमी सोनेवाडी ते सिन्नर २३ किमी आणि सोनेवाडी ते नाशिक ५३ किमी अंतर आहे . सिन्नर आणि अकोलेहून दर तासाला सोनेवाडीला जाण्यासाठी एस टी बसची सोय आहे . सिन्नर आणि गोदेवाडीहून सोनेवाडीसाठी जीप्स आहेत .

दोन्ही किल्ल्यांवर पिण्यालायक पाणी नाही. किल्ले पाहाण्यासाठी ५ तास लागतात. पर्वतगडावर  रॉकपॅच असल्याने पावसाळ्यात किल्ल्यावर जाणे टाळावे .

बीजारोपण

#offbeattrekinsahyadri #fortsinNasik #offbeatforts #offbeattreksinMaharashtra