 |
| Spider , Nazca Lines, Peru |
पेरू या दक्षिण अमेरिकेत असलेल्या देशाला भेट देण्याचे मुख्य कारण म्हणजे इंका साम्राज्याचा एक भाग असलेली माचू पिचू ही वर्ल्ड हेरिटेज मध्ये ( आणि जगातल्या 7 आश्चऱ्यांपैकी एक ) असलेली साईट पाहाणे हे होत. पूरातत्वशास्राच्या (Archaeology) अभ्यासक्रमात माचू पिचू बद्दल बरीच माहिती मिळाली होती. तेंव्हा पासून माचू पिचू आणि इंका साम्राज्यांतील इतर ठिकाण कधीतरी प्रत्यक्ष जाऊन पाहावीत असं ठरवलं होत. त्या अनुषंगाने पेरू वरील पुस्तकं, माहितीपट पाहून इतर कुठली ठिकाण पाहाता येतील हे ठरवत होतो. त्याच दरम्यान कौस्तुभने Finger prints of the god :- Graham Hankok हे पुस्तकं दिल. हे पुस्तकं वाचल्यावर पाहाण्याच्या ठिकाणात नाझका लाईन्सची भर पडली.
पेरूच्या दक्षिणेला पंपा नाझका नावाचे २००० स्क्वेअर किलोमीटरवर पसरलेले जगातीत सर्वात शुष्क वाळवंट आहे. या वाळवंटात अतिशय भव्य आणि प्रमाणबद्ध अशा भौमितिक रचना, प्राणी, पक्षी, किटक, झाडे, फुले इत्यादी कोरलेली आहेत. त्याच बरोबर मैलोनमैल जाणाऱ्या अचूक सरळ रेषा कोरलेल्या येथे पाहायला मिळतात. ही चित्र आणि रेषा काढताना मध्ये चढ-उतार, शुष्क ओढे, नाले, नद्या इत्यादी गोष्टी आलेल्या आहेत तरीही त्या पार करत या रेषा आणि चित्र काढलेली पाहायला मिळतात.
 |
| Nazca Dessert, driest dresert |
यात ८०० रेषा, ३०० भौमितिक रचना आणि ७० प्राणी, पक्षी, किटक, झाडे (ज्यांना biomorphs म्हणतात) कोरलेले आहेत. यातील काही रेषा या ३० मैल लांबीच्या आहेत. तर यातील चित्र ५० फ़ूट ते १२०० फ़ूट लांबीची म्हणजेच न्यूयॉर्क मधल्या एंपायर स्टेट बिल्डिंगहून जास्त आकाराची आहेत तर, काही चित्र फुटबॉलच्या मैदानाच्या आकाराची आहेत. अशाप्रकारे जमिनीवर कोरलेल्या (खोदलेल्या) चित्रांना Geoglyphs म्हणतात. सर्वात महत्वाची गोष्ट म्हणजे ही चित्र आणि रेषा इतक्या मोठ्या आहेत की विमानातूनच पाहाता येतात. १९२६ मध्ये नाझका वाळवंटावरुन विमान उडू लागल्या नंतर या चित्रांचा शोध लागला. ही भव्य चित्र आणि रेषा कोणी खोदल्या आणि कशासाठी खोदल्या हा आजही अनुत्तरित प्रश्न आहे.
अशा प्रकारे भव्य कलाकृती निर्माण करताना, (आपल्या कडील उदाहरण घायचे तर लेणी खोदताना किंवा किल्ले, मंदिरे बांधताना) त्याच्या कामाची प्रगती आराखड्या प्रमाणे होते की नाही हे मुख्य स्थपतीला समोरून किंवा एखाद्या उंच भागातून पाहाता येते. त्यात काही चूक असल्यास ती निदर्शनास आणता येते. पण नाझका मधिल चित्र आणि रेषा जमिनीवर एवढ्या मोठ्या आकारात कोरलेल्या आहेत की, ती केवळ ५०० फूट उंचीवरुन (आकाशतूनच) दिसू शकतात. त्यामुळे ही चित्र आणि रेषा सापडल्या पासून ती कधी? कोणी? का? आणि कशी? काढली यावर विविध शाखेचे तज्ञ अभ्यास करत आहेत. त्यासंदर्भात अनेक थिएरीज मांडल्या गेल्या आहेत. त्यातील काही थिएरीज काळाच्या कसोटीवर टिकल्या आहेत. पण नाझका लाईन्सचे गूढ पूर्णपणे उकलणे अजून तरी शक्य झालेले नाही.
 |
पेरूची राजधानी लीमा हे समुद्राकाठी वसलेले सुंदर शहर आहे. नाझका लाईन्स पाहाण्यासाठी पहाटेच निघायचे होते. हॉटेल मधून रस्त्यावर आलो तेंव्हा भरपूर लोक रस्त्यावर धावत होते. त्या दिवशी लीमा मध्ये मॅरेथॉन असल्याने पहाटेच सगळीकडे चहलपहल दिसत होती. मॅरेथॉनमुळे हॉटेल जवळचे सगळे रस्ते बंद करण्यात आले होते. बस स्टेशनला जाण्यासाठी टॅक्सी मिळणं शक्य नव्हते. त्यामुळे आम्ही सुद्धा पळत पळत बस स्टेशन गाठलं. बरोबर ६.३० ला बस सुटली. लीमा शहर सोडल्यावर बस पॅन अमेरिकन हायवेला लागली. या रस्त्यावर मैलोनमैल एका बाजूला समुद्र आणि दुसऱ्या बाजूला वाळवंट हेच दृश्य पाहायला मिळत होते. ४ तासात आम्ही पराकसला पोहोचलो. पराकस हे समुद्रावर वसलेले छोटे गाव आहे. या गावापासून जवळ समुद्रात असलेल्या बेटावर पेग्विन, सील आणि अनेक समुद्र पक्षी पाहायला मिळतात. येथे एका डोंगरावर ७५० फ़ूट उंचीची आकृती कोरलेली आहे. त्याला Candelabra of Paracas किंवा Trident of Paracas (त्रिशुळ) या नावाने ओळखले जाते. या सर्व गोष्टी पाहाण्यासाठी पराकसला बरेच पर्यटक येत असतात पण त्यातील थोडेच पर्यटक नाझका लाईन्स पाहायला जातात.
बस स्टॅंण्डवरुन १० मिनिटात आम्ही "मरिया राश्चे" या विमानातळावर पोहोचलो. नाझका लाईन्स पाहाण्यासाठी ४ सीटर आणि १२ सीटर छोटी विमानं येथूनच सुटतात. विमानतळावर प्रत्येकाचे वजन करून वजना प्रमाणे सीट दिल्या गेल्या. विमानात शिरलो तेंव्हा मला आणि लीनाला उजव्या बाजूच्या खिडक्या तर कौस्तुभला डाव्या बाजूची खिडकी मिळाली होती. वेगवेगळ्या दिशेच्या खिडक्या मिळाल्याने प्रत्येक चित्राचे छायाचित्र घेण्याचा दोनदा चान्स मिळणार होता. अशा ठिकाणी लेन्सच्या कॅमेर्‍यातून फोकस करेपर्यंत विमान पुढे गेलेले असते त्यामुळे मी सोनी P90 हा ऑटो फोकस कॅमेरा घेतला होता. कौस्तुभकडे गोप्रो हिरो १३ आणि तिघांकडेही मोबाईल होतेच. ज्याला जे मिळेल ते चित्र त्याने कशा प्रकारेही कॅमेराबद्ध करायचं असं आम्ही ठरवलं होते.
 |
| Pacific Ocean, Paracas |
विमानात बसल्यावर वैमानिकांनी माहिती दिली की, "आपल्याला नाझका लाईन्स पर्यंत जायला ४० मिनिटे लागतील. त्यानंतर ३० मिनिटे नाझका लाईन्स वरील १६ चित्र दाखवण्यात येतील. ती चित्रे विमानाच्या दोन्ही बाजूने दाखवण्यात येणार आहेत. त्यामुळे ती सर्वांना दिसतील ". विमानाने उड्डाणं केल्यावर खाली पराकसचा समुद्र किनारा दिसायला लागला. पॅसिफिक महासागरावरून विमान नाझका वाळवंटात शिरले. जिकडे तिकडे वाळू पसरलेली दिसत होती. त्यात सुकलेल्या नद्या, नाल्यांच्या रेषा दिसत होत्या. या वाळवंटाला छेदून जाणारा पॅन अमेरिकन महामार्ग आणि त्यावरुन धावणारी वाहने हेच काय ते जिवंतपणाचे लक्षण दिसत होते. हे एकसूरी दृश्य पाहात असताना वैमानिकाने जाहीर केले की, "आपण नाझका लाईन्स जवळ पोहोचलो आहोत. आता एकामागून एक चित्र पाहायला तयार व्हा". आम्ही खिडकीला कॅमेरे आणि डोळे लावून तयार झालो. खाली शार्क माशाचे भले मोठे चित्र रेखाटलेले होते. समुद्रापासुन इतक्या दूर असलेल्या नाझकातील कलाकारांना शार्क मासा माहिती होता. खारवलेले, सुकवलेले मासे त्यांच्या अन्नाचा भाग असावेत. शार्कचे चित्र मनसोक्त पाहून झाल्यावर कॅमेरा सरसावला पण ते चित्र फोकस होत नव्हतं त्यामुळे मोबाईलने पटापट फोटो घेतले. तेव्हाच आमच्या विरुद्ध बाजूच्या लोकांना मासा दाखवण्यासाठी विमानाने एका बाजूला कलंडत गिरकी घेतली. हॉलिवुड मधल्या एखाद्या स्टंट चित्रपटातल्या विमानात बसल्या सारखे आम्हाला वाटू लागले.
 |
| Astronaugt, Nazca Lines, Peru |
मासा दाखवून विमान पुढे निघाले एका डोंगर उतारावर १०५ फूट उंच माणूस कोरलेला होता. त्या माणसाने एक हात "टाटा, बाय - बाय" करतात तसा वर केलेला आहे. त्याच्या पायात जाड बूटासारखे काहीतरी घातलेले आहे. त्यामुळे या चित्राला "Astronaut" किंवा "स्पेसमॅन" या नावाने ओळखले जाते. ज्या परग्रहवासी लोकांनी या रेषा आणि चित्र काढली त्यांनीच आपले चित्र इथे कोरून ठेवले आहे, अस काही लोकांचे मत आहे. या चित्राची शैली नाझका चित्र शैली पेक्षा पराकस चित्र शैलीशी मिळती जुळती आहे. पराकस शैलीतील काही चित्र नाझकाच्या वाळवंटात सापडलेली आहेत.
 |
| Astronaugt, Nazca Lines, Peru |
 |
| Monkey, Nazca Lines, Peru |
खालच्या जमिनीवर कोरलेली पुढची आकृती कुत्र्याची होती. १६७ फ़ूट (५१ मीटर) लांब असलेल्या या कुत्र्याचे पाय आणि शेपटी ताठ झालेली आहे. एखादी विचित्र, भितीदायक गोष्ट बघितल्यावर कुत्र्याची जी प्रतिक्रिया असते ती इथे कोरलेली आहे. हा कुत्रा पेरुवियन हेअरलेस डॉग या आजच्या काळातही पेरुत आढळणार्‍या कुत्र्याचा पूर्वज असावा.
 |
| Dog, Nazca Lines |
दोन्ही बाजूला विमान वळवून थरारक अनुभव देत, विमान पुढे झेपावलं. आता खालच्या जमिनीवर ३१८ फूट (९७ मीटर) लांब x २१६ फूट (६६ मीटर) रुंद पंख असलेला सुंदर हमिंग बर्ड (फ़ूल टोच्या) दिसु लागला. त्याची लांबलचक चोच, पसरलेले पंख, त्यावरील पीसं आकाशतूनही सुंदर दिसत होती. माकडा प्रमाणेच हमिंग बर्ड सुध्दा वाळवंटात आढळून येते नाही. नाझका संस्कृतीतील सिरॅमिकच्या भांड्यावर आणि त्यांच्या कपड्यावरील कशिदाकामात (एम्बॉयडरी) हमिंग बर्ड मोठ्या प्रमाणात पाहायला मिळतो. काही तज्ञांच्या मते नाझका संस्कृतीत हमिंगबर्ड हा समृध्दीचे प्रतिक आहे.
 |
| Humming Bird , Nazca lines |
आता जमिनीवर पॅन अमेरीकन हायवे जवळील पठार दिसायला लागले. या पठारावर एक सर्पिलाकार चक्र कोरलेले आहे. त्याचा आकार २३७ फ़ूट (७२४ मीटर) लांब आणि ६५९ फ़ूट (२०१ मीटर) रुंद आहे. हे चक्र अशाप्रकारे कोरेलेले आहे की चक्रात एका बाजूने शिरुन फ़िरत दुसर्‍या बाजूने बाहेर येता येते. पूरातत्वशास्त्रज्ञांनी एक काठी आणि त्याला बांधलेला दोरखंड याच्या सहाय्याने अशा प्रकारे चक्र बनवण्याचा यशस्वी प्रयत्न केला. काठी चक्राच्या मध्यभागी रोऊन त्याभोवती दोर बांधून गोलाकर फ़िरवल्यावर वर्तुळ तयार होते. दोर ढिला सोडत पुढे पुढे गेल्यास बाहेरील वर्तुळे तयार होतात. याप्रकारे ३४ मीटरचे चक्र बनवण्यास त्यांना २ तास लागले होते.
 |
| Spiral, Nazca Lines |
विमानाने पुन्हा वळण घेतल्यावर जमिनीवर समुद्र शैवालाचे (Sea weed) चित्र कोरलेले दिसत होते. त्याच्या बाजूला कंडोर पक्षाचे प्रचंड मोठ चित्र कोरलेले आहे. ४४० फूट (१३४ मीटर) लांब असलेले हे चित्र एका फुटबॉल मैदाना इतके मोठे आहे. पेरूच्या दक्षिण किनाऱ्यावर हा पक्षी आढळतो. स्थानिक भाषेत याला "Long tailed Mocking bird" या नावाने ओळखले जाते. इसवीसन १९८२ मध्ये केंचुकी युनिव्हर्सिटीच्या जो निकेल यांनी नाझका संस्कृतीच्या काळात वापरात असलेली हत्यारे वापरून या चित्राची प्रतिकृती शेतात कोरली होती. कंडोर पक्षाच्या बाजूला लांबलचक देठ असलेल फुल कोरलेल आहे.
 |
| Condor, Nazca Lines |
 |
| Sea Weed, Nazca Lines |
फुल पाहून पुढे गेल्यावर विमान पॅन अमेरिकन हायवेच्या वर आले. या ठिकाणी दोन चित्र आहेत. एका चित्रात दोन हात आहेत. त्यापैकी एका हाताला ४ बोट आणि अंगठा आहे, तर दुसर्‍या हाताला ३ बोट आणि अंगठा आहे. यातील पहिला हात मानवाचा आहे तर दुसरा हात कुणाचा आहे, हे एक कोड आहे. या हातांच्या बाजूला झाडाचे चित्र आहे. झाडाच्या बाजूला १९० मीटर (५९० फ़ूट) लांबीची पाल आहे. या पालीची शेपटी पॅन अमेरिकन हायवे बनवतांना कापली गेलेली आहे.
 |
| Lizard ,Tree, Hands, Nazca lines |
 |
| Hands, Nazca Lines |
पालीच्या तोंडाच्या पुढे बगळा (हेरॉन) / Alcatraz चे भले मोठे चित्र आहे. त्याची लांबी ९३५ फूट (२८४ मीटर) आहे. आमचे विमान ज्या उंचीवरून उडत होते तेथूनही या पक्षाचे पूर्ण चित्र जेमतेम दिसत होते. त्यामुळे त्याचे पूर्ण छायाचित्र घेता आले नाही.
विमानाने पुन्हा एक वळण घेतले. दोन्ही बाजूला झुकून वळण घेण्यामुळे आणि सतत उंची कमी जास्त करण्यामुळे विमानातील अर्ध्या लोकांना उलट्या सुरु झाल्या होत्या. आमच्याही पोटात ढवळत होते. त्यात छायाचित्र काढण्यासाठी खालच्या चित्रावर नजर स्थिर करावी लागतं होती आणि विमान एखाद्या पक्षासारखे आकाशात सूर मारत होते, खाली येत होते, गिराक्या घेत होते. त्यामुळे मध्ये मध्ये आम्ही छायाचित्रण करण सोडून दिल होत आणि खालचं आणि दूरवरचे दृष्य नुसत्या डोळ्यांनी पाहायला सुरुवात केली.
विमानातं उलट्याचां हल्लकल्लोळ चालू असताना विमान पेलीकन पक्षाच्या चित्रावर आले होते. या पक्षाचे उड्डाणं करताना मागे ताणलेले पायही चित्रात स्पष्ट दिसत होते. या चित्राची लांबी ३२० फूट (९७ मीटर) लांब x २१६ फूट (६६ मीटर) रुंदी आहे.
 |
| Pelican, Nazca Lines |
पेलीकन पाहून झाल्यावर विमानाने वळण घेतल्यावर पोपटाची चोच दिसायला लागली. या पोपटा जवळून अनेक रेषा जात असल्याने त्याची चोच आणि पोटाचा थोडाच भाग स्पष्ट दिसत होता. या संपूर्ण उड्डाणात दूरवर पसरलेल्या अनेक रेषा आणि भौमितिक आकारही दिसत होते.
विमानाने मोठ वळण घेतलं आणि परत एकदा पॅन अमेरिकन हायवे ओलांडून कोळ्याच्या प्रसिद्ध चित्रावर आले. १५० फूट (४५ मीटर) लांब असलेले हे कोळ्याचे चित्र इसवीसन १९३० मध्ये पॉल कोसॉक यांनी शोधले होते. किटक तज्ञांना असे आढळून आले आहे की, हे कोळ्याचे चित्र ॲमेझॉनच्या जंगलात आढळणार्‍या दुर्मिळ अशा "Ricinulei" जातीच्या कोळ्याचे आहे. या कोळ्याच्या पायावर पुनरुत्पादन करण्यासाठी एक अवयव असतो, जो केवळ भिंग वापरल्यास दिसू शकतो. तो अवयवही या चित्रात कोरलेला आहे.
नाझकातील चित्र पाहून पुन्हा विमानतळावर पोहोचलो. नाझकातील कलाकारांनी काढलेली भव्य चित्र पाहून डोळे दिपलेले होते. डोक्यात अनेक प्रश्न घोळत होते. नाझकातील कलाकारांनी हजारो किलोमीटर दूर असणार्‍या ॲमेझॉनच्या जंगलात जाऊन प्राणी, पक्षी, किटकांचे बारकावे टिपून त्याची चित्र, तीही इतकी भव्य प्रमाणावर ( जी केवळ विमानातून दिसतील ) या वाळवंटात का काढली असतील ? अशा प्रकारे भव्य रचना करण्यासाठी असलेले ज्ञान, हत्यारे, त्यासाठी लागणार मनुष्यबळ, त्यासाठी लागणार अन्न/पैसा त्यांनी कुठून आणले असेल. जगभरातील मानवाने बनवलेल्या भव्य रचनांच्या मागे कुठली तरी प्रेरणा असते. या नाझका लाईन्स, चित्र आणि भौमितिक आकृत्या कोरण्या मागे नक्की काय प्रेरणा होती ?
या नाझका लाईन्स पाहाताना या लाईन्स का? कोणी? कधी? आणि कशा? खोदल्या असे अनेक प्रश्न पडले होते. विमानतळावर नाझकावर लिहिलेली पुस्तक घेतली. ती वाचल्यावर काही गोष्टींचा उलगडा झाला, तर काही प्रश्न अजुनही अनुत्तरीतच राहीले आहेत. त्याबद्दल पुढच्या भागात.......
Photos by :- kaustubh, Asmita & Amit Samant © Copy right
कॅमेरा :- Nikon, P900 , Go Pro 13, Google pixle
Offbeat Kokan गुढरम्य कातळशिल्प (Rock art near Malvan, Dist. Sindhudurg) वाचण्या करिता खालील लिंकवर टिचकी मारा ...
