काचेच गाव
आजकाल
मोबाईल विकत घ्यायला गेल्यावर विक्रेता आपल्याला आवर्जुन सांगतो. या मोबाईलची स्क्रीन "कॉर्निंग गोरीला ग्लासने" बनवलेली
आहे. या काचेवर गोरीलाने नखाने खरवडल तरीही यावर एकही चरा उमटणार नाही. मोबाईलच्या
संदर्भात वापरला जाणारा हा शब्द सर्वसामान्यांच्या आता परीचयाचा झालाय. त्यातील
"गोरीला ग्लास" म्हणजे काय ते पण नीटच कळलय, पण कॉर्निंग म्हणजे काय ? हा
प्रश्न मला छळत होता. कॉर्निंग ग्लास म्युझियम पाहिल्यावर या प्रश्नाच उत्तर सापडल.
अमेरीकेत
गेल्यावर नायगारा धबधबा पाहायला जाणार होतो. न्युयॉर्क ते नायगरा हा 6 ते 8 तासाचा
प्रवास सलग न करता मधे एखाद ठिकाण पाहाव अस ठरवल तेंव्हा माझ्या अमेरीकेत राहाणार्‍या
बहिणीने "कॉर्निंग ग्लास म्युझियमचा" पर्याय सुचवला. अमेरीकेतील न्युयॉर्क राज्यात कॉर्निंग
नावाच एक टुमदार खेड आहे. चारही बाजुनी हिरव्यागार डोंगरांनी वेढलेल हे खेड एखाद्या
बाऊलमधे ठेवल्यासारख दिसत होत. या शांत खेड्यात १८६८ मधे खळबळ उडाली. हे खेड झोपेतुन
जाग झाल आणि एक औद्योगिक नगरी म्हणुन नावारुपाला आल. गेली १४६ वर्ष " कॉर्निंग
ग्लास इन्कॉर्पोरेशनच" मुख्य कार्यालय आणि रिसर्च सेंटर कॉर्निंग गावातच आहे.
इ.स.१८५१ आमोरी हॉगटन यांनी " कॉर्निंग ग्लास फ़ॅकटरीची" स्थापना केली. त्यानंतर
आजपर्यंत कंपनीने अनेक चढ उतार पाहिले. पण गेली १५० हुन जास्त वर्ष टिकून राहिलेल्या
या कंपनीच रहस्य त्यांच्या रिसर्च लॅबला जात. इ.स. १९०८ मधे कंपनीने रिसर्च लॅबची स्थापना
केली. एडीसनच्या बल्बसाठी लागणारी काच बनविण्यापासून ते आजच्या टेलिव्हिजनची ट्युब,
बोरोसिल ग्लास, ऑप्टिकल फ़ायबर, सिरॅमिक ग्लास, LCD ग्लास, कॉर्निंग
गोरीला ग्लास पर्यंत आपल जीवनमान बदलून टाकणारे शोध या कंपनीच्या खात्यावर जमा आहेत.
 |
| Fern Tower |
कॉर्निंग गावात शिरल्यावर मोठा पार्कींग तळ आहे. त्याच्या बाजुला असलेल्या बस स्टॉपवरुन कॉर्निन ग्लास म्युझियमसाठी मोफत एसी बस सेवा आहे. मोजुन दुसर्‍या मिनिटाला म्युझियमच्या दारात पोहोचलो. म्युझियम मधे शिरताच समोरच काचेचा सुंदर "फ़र्न ग्रीन टॉवर" आपल लक्ष वेधुन घेतो. कोवळ्या पोपटी रंगात बनवलेल हे काच शिल्प साडे पंधरा फ़ूट उंचीच आहे. काचेला गरम करून, फ़ूंक नळीतून फ़ूंकर मारुन, विविध प्रकारे वाकवून, वळवून वेलीला फुटलेल्या धुमार्‍यांसारखे ७१२ विविध आकार बनवून हे काच शिल्प, डाले चिहुली या कलाकाराने तयार केलेल आहे. दिवसाच्या विविध वेळी त्यावर पडणारा प्रकाश आणि रात्रीच्या वेळी त्यावर टाकला जाणारा कृत्रिम प्रकाश यामुळे हे शिल्प प्रत्येक वेळी वेगळच भासत. नंतर म्युझियम मधे काच तापवुन त्यात फुंकर मारुन विविध आकार निर्माण करण्याच प्रात्यक्षिक पाहिल तेंव्हा हे काम किती कठीण आहे आणि उच्च दर्जाच आहे याची जाणीव झाली.
कॉर्निंग म्युझियम आठवड्याचे सातही दिवस चालू असत.एकदा काढलेल तिकीट दोन दिवसासाठी चालत आणि १९ वर्षाखालील मुलांना मोफ़त प्रवेश आहे. अमेरीकेतील जवळपासच्या शहरापासुन कॉर्निंगचे अंतर पाहाता तिथे पोहोचायला दुपार होतेच. त्यानंतर २ - ३ तासात म्युझियम बघुन होत नाही म्हणुन ही सोय केलीय. तिकीट काढुन आत शिरल्यावर समोरच एक अवाढव्य काच लावलीय. त्यावर काचे संबधी जागतिक साहित्यात आलेली अनेक वचन उधृत केलेली आहेत. त्यातील "Don't throw stones at your neighboures if your own windows are Glass" हे बेंजामिन फ़्रॅंकलिनने १७७४ साली लिहिलेल वचन वाचुन तर मी चाटच पडलो. हे वाक्य म्हणजे आपल्या हमराज चित्रपटातला राजकुमारचा प्रसिध्द डॉयलॉग "जिनके घर शिशे के होते है वो दुसरोंपर पत्थर नही फेका करते." हिंदी सिनेमाच्या उचलेगिरीला सलाम करुन पुढे पाहायला सुरुवात केली.
काचेचे विविध प्रकार, त्यात होत गेलेला बदल आणि त्याचे दैनंदिन जीवनात होणारे उपयोग यावर प्रकाशझोत टाकणारे प्रदर्शन तेथे मांडलेले आहे. ते नीट समजावे म्हणुन त्याच्या बाजुला स्क्रीन लाउन त्यावर त्यासंबंधीची माहिती रंजक पध्दतीने सतत दाखवली जात होती. तिथे लावलेल्या पेरीस्कोप मधून कॉर्निंग गावातील विविध ठिकाण पाहाता येतात. या प्रदर्शनात एक काचेचा डोम बनवलेला आहे त्याच्या दोन टोकाला दोन जणानी उभ राहुन कुजबुज केली तरी एकमेकाच्या कानात बोलल्या सारखा स्पष्ट आवाज येतो. या मागिल शास्त्रही येथे उलगडुन दाखवलेले आहे. अशाच एका डिस्प्ले मधे दोन आरसे/भिंग बसवलेले आहेत. त्या आरशांच्या मधोमध आपण उभ राहुन पुढे पुढे चालत गेल्यावर आपली प्रतिमा मोठी मोठी होत जाते आणि एका बिंदुपाशी आपली प्रतिमा चक्क उलटी दिसायला लागते. अशा प्रकारचे अनेक प्रयोग मांडुन त्याव्दारे पाहाणार्‍यांची उत्कंठा वाढवुन त्याला त्यामागच शास्त्र जाणून घ्यायची इच्छा व्हावी अस वातावरण इथे निर्माण करण्यात आल आहे.
याशिवाय
दर तासाला इथे काचेशी संबंधीत विविध प्रात्यक्षिक दाखवली जातात. त्यासाठी वेगवेगळी
दालन आहेत. "ब्रेकींग द ग्लास " या प्रात्यक्षिकात प्रेक्षकातल्या एखाद्याला
बोलवुन त्याच्या कडुन वेगवेगळ्या प्रकारच्या काचा फोडुन घेतात. ती फोडण्यासाठी लागलेला
जोर, त्याच्या तुकड्यांचा आकार, त्यामागिल कारण शास्त्र समजवुन दिली जातात. यातुन वेगवेगळ्या
उपयोगांसाठी काचा बनवताना त्यात कसे बदल होत गेले याची माहिती देतात. "फ़्लेमवर्क
डेमो" या शोमधील कलाकार काचेची छोटीशी कांडी तापवुन त्याच्या छोट्या वस्तु बनवतात.
वस्तु बनवताना ते आपल्याला माहितीही देत असतात. आम्ही पाहिलेल्या प्रात्यक्षिकात त्याने
४ सेमी उंचीचा पेग्विन बनवला होता. यातील कलाकार
त्यामानाने नवखे म्हणजे ५ ते १० वर्षाचा अनुभव असलेले असतात. पण "हॉट ग्लास शो"
या शो मधले कलाकार २५ ते ३० वर्षाचा अनुभव असलेले असतात. या शो साठी एक खास मिनी थेटर
बनवलेल आहे. स्टेजवर काचेचा रस तापवण्यासाठीची भट्टी व इतर सामुग्री ठेवलेली असते.
कलाकार स्टेजवर आल्यावर निवेदिका त्याची त्याच्या अनुभवाची आणि त्याला मिळालेल्या पारीतोषिकांची
माहीती देते. त्यानंतर तो कलाकार भट्टीत तापत असलेल्या काचेच्या रसाचा गोळा एका धातुच्या
नळीभोवती गुंडाळुन बाहेर काढतो. त्या नळीत फुंकर मारुन त्याला हवा तसा आकार देतो. त्याचवेळी
तो नळी हवेत किंवा समोरच्या टेबलावर ठेवुन त्याला सर्व बाजुनी हवा तसा आकार देतो. हे
करत असताना काचेच तापमान कमी होत, मग तो आकार आलेला गोळा पुन्हा भट्टीत टाकतात. काच
मऊ झाली की आकारात सुबकता (फाइन टच) आणली जाते. मग वेगवेगळ्या रंगांची ऑक्साइडस वापरुन
त्या काचेत रंग भरण्यासाठी परत भट्टीत टाकतात. या सर्व क्रिया तो कलाकार इतक्या सहजतेने
करत होता की, अस वाटत होत हे सगळ करण किती सोप आहे. पण काचेची पारंपारिक पध्दतीने भांडी
बनवण्याची कला अतिशय क्लिष्ट आहे. काचेचा रस योग्य प्रमाणात तापवण, त्याला आकार देण
हे मातीची भांडी बनवण्यापेक्षाही कठीण काम आहे. हा सर्व निर्मिती सोहळा नीट पाहाता
यावा यासाठी ठिकठिकाणी, अगदी भट्टीतही कॅमेरे लावलेले आहेत. थेटरमधे लावलेल्या स्क्रीन
आणि निवेदीकने दिलेली त्या निर्मिती प्रक्रियेची शानदार माहिती यामुळे हा शो ठसा उमटवुन
जातो. या कलाकारानी बनवलेल्या कलाकृती विकतही मिळतात. चौथा शो हा "ऑप्टिकल फायबरवर"
आहे. कॉर्निंगने लावलेल्या या शोधामुळे दुरसंचार आणि माहिती तंत्रज्ञान क्षेत्रात मोठी
क्रांती झाली. हा शो मात्र खुपच टेक्निकल होता.
म्युझियम मधला हा माहितीपुर्ण विभाग पाहुन झाल्यावर पुढच्या भागात देशोदेशीच्या काचेच्या वस्तुंचा संग्रह केलेला आहे. त्यात लाव्हा रस थंड होताना नैसर्गिकरीत्या तयार झालेली काच, निसर्गात विविध स्वरुपात सापडणारी काच सुरुवातीला ठेवली आहे. काच बनविण्याच्या पारंपारीक पध्दतींची मातीची मॉडेल्स बनवलेली आहेत. त्यात कॉर्निंग कंपनीचे सुरवातीच्या काळातले मॉडेल पण आहे. याशिवाय रोमन, इस्लामिक काळातील काचेच्या विविध वापरातल्या वस्तू ते आजच्या कलावंतानी बनवलेल्या वस्तू इथे ठेवलेल्या आहेत. या संग्रहात एक काचेची सुंदर बोट ठेवलेली आहे. तशीच दुसरी बोट राजस्थान मधल्या बिकानेरच्या लालगढ पॅलेस मधे ठेवलेली आहे. याशिवाय काचेचे कपडे, काचेच पिस्तुलही पाहाण्यासारखे आहे .
म्युझियम पाहून झाल्यावर बाहेर पडण्या अगोदर डिझाईन आणि सजेशन रुम आहे. येथे कागद, विविध रंग, कॉम्प्युटर्स ठेवलेले आहे. म्युझियम पाहून जर एखाद्याला काही कल्पना सुचली तर त्याने ती येथील कागदावर/कॉम्प्युटर्स वर उतरवावी अस आवाहन तिथे केल जात. तसेच " Make your own Glass" या कार्यशाळेत भाग घेऊन आपण तज्ञांच्या मार्गदर्शनाखाली काचेची वस्तू बनवून घरी नेऊ शकतो. म्युझियम मधील शेवटच दालन हे विक्रीच दालन आहे. यात एक डॉलर पासुन लाखभर डॉलर्सच्या काचेच्या वस्तु ठेवलेल्या आहेत. त्यातील वस्तुंच वैविध्य पाहिल की पुन्हा एकदा जाणिव होते की काचेने आपल जीवन कस व्यापुन टाकलय.
जाण्यासाठी :- कॉर्निंग ग्लास म्युझियम, न्युयॉर्क पासून २५० किमीवर (४ तासांवर) आणि नायगरा पासून १५० किमीवर (४ तासांवर) आहे. कॉर्निंगमधे राहाण्यासाठी हॉटेल्स आहेत. जेवणासाठी चक्क एक भारतीय रेस्टॉरंट सुध्दा आहे.
Also read the blog on Edison National History Park
No comments:
Post a Comment