हरिश्चंद्रगडाचे साथिदार ( Bhairavgad(kothale), Bhairavgad (Shirpunje), Kalalgad, Kunjargad treks around Harishchandragad)

Bhairavgad (kothale) from base village kothale 

हरिश्चंद्रगड हा दुर्ग भटक्यांचा आवडता किल्ला. या उभ्या आडव्या पसरलेल्या गडावर जाण्यासाठी अनेक वाटा आहेत. दुर्ग भटक्यांनी या वाटा कधी ना कधी तरी तुडवलेल्या असतात. त्यामानाने हरीशचंद्रगडाच्या प्रभावळीत असलेल्या कुंजरगड (कोंबडगड) , भैरवगड (कोथळे) , कलाडगड , भैरवगड (शिरपुंजे) या किल्ल्यांवर फ़ारच कमी दुर्ग भटके जातात. हरीशचंद्रगडकडे जाणार्‍या विविध मार्गांवर लक्ष ठेवण्यासाठी प्राचीनकाळी हे किल्ले बांधले गेले. हे किल्ले  पाहाण्याचा बर्याच दिवसापासुन मानस होता. दोन दिवसात चार किल्ले पाहायचे, त्यांचे GPS Mapping करायच या उद्देशाने शुक्रवारी रात्री निघालो. नगर जिल्ह्यातल्या या भागात मुंबईहुन जाण्यासाठी दोन मार्ग आहेत.  मुंबई - कल्याण - मुरबाड - माळशेज घाट मार्गे  ओतुर -बामणवाडा - कोतुळ किंवा  मुंबई - इगतपुरी - घोटी - भंडारदरा - मार्गे राजुर या दोनही मार्गाने अंतर जवळ जवळ सारखच होत.

पहिल्या दिवशी कुंजरगड आणि भैरवगड (कोथळे) करुन पाचनईत मुक्काम करायचा असल्यामुळे आम्ही माळशेज घाट मार्गे विहिर हे कुंजर (कोंबड) गडाच्या पायथ्याचे गाव गाठले. कल्याण मुरबाड मार्गे माळशेज घाट चढून आल्यावर अजून एक डोंगररांग आडवी येते तीला बालाघाट रांग म्हणतात. हरीशचंद्र गडाच्या मागच्या बाजूस येणार्‍या या डोंगररांगेवर कलाल, कुंजर, भैरवगड इत्यादी किल्ले येतात. "कुंज" या संस्कृत शब्दाचा अर्थ हत्ती आहे. याचाच अपभ्रंश होऊन "कुजंरगड" असे पडले असावे. विहिर या पायथ्याच्या गावातून हा गड हत्ती सारखा प्रचंड भासतो.हा किल्ला कोंबड गड या नावानेही ओळखला जातो. पावसाळ्यात या भागात तूफान पाऊस पडतो. कधी कधी अनेक दिवस सूर्याचे दर्शन होत नाही. त्यामूळे पावसाळा ऎन भरात असतांना या भागातील किल्ल्यांवर जाणे टाळावे. पण जर केवळ पावसात मनसोक्त भिजत किल्ला पहायचा असल्यास कुंजरगडा सारखा किल्ला नाही. या भागात अनेक सुंदर धबधबे आहेत.

विहिर गाव म्हणजे २०-३० घरांची छोटी वस्ती आहे. गावाच्या बाजूने डोंगर उतारावर थोडीशी भातशेती दिसत होती. त्यामागे कुंजरगड एखाद्या महाकाय हत्ती सारखा पसरलेला दिसत होता. किल्ला चढण्यासाठी १ तास , किल्ला फिरायला १ तास व उतरायला १ तास असा तीन तासांचा अवधी मनात धरुन किल्ला चढायला सुरुवात केली. विहिर गावातून कुंजर गडावर जाण्यासाठी २ वाटा आहेत. त्यातील गड व त्याच्या उजव्या बाजूचा डोंगर यांच्या मधून जाणार्‍या वाटेने गडावर पोहोचण्यासाठी कमी वेळ लागतो आणि गडावरील सर्व अवशेष ही पाहता येतात. या वाटेने गडावर चढतांना साधारणत: गडाच्या पाऊण उंचीवर एक वाट डावीकडे वळते. या वाटेने गडाला वळसा घालून जातांना वाटेत दाट झाडीत उघड्यावर ठेवलेल्या दोन मूर्ती पाहायला मिळतात. त्यातील एक मुर्ती हनुमानाची असून दुसर्‍या मुर्तीला काळोबा म्हणतात. या मुर्ती येथून हलवून गावात नेऊन मंदिर बांधण्याचा गावकर्‍यांचा मानस होता, परंतु त्यांना हलवणे आज पर्यंत शक्य झाले नाही, अशी कथा गावकरी सांगतात.

या मुर्ती पाहून मागे न जाता कड्याला लागून असलेल्या वाटेवरुन कारवीच्या दाट झाडीतून किल्ल्यावर जाता येते किंवा परत मागे फिरुन आलेल्या वाटेने दोन डोंगरामधील खिंडीतून गडावर जाता येते. पहिल्या मार्गाने डोंगराला पूर्ण वळसा घालून आपण विहिर गावाच्या विरुध्द बाजूस पोहोचतो. या बाजूला फोफसंडी गावाकडून येणारी वाट येऊन मिळते. किल्ल्याच्या शेवटच्या टप्प्यावर गडावर जाण्यासाठी कातळात खोदलेल्या पायर्‍या आहेत. अर्ध्या पायर्‍या चढल्यावर एक गुहा आहे, या गुहेचे वैशिष्ट्य म्हणजे ती डोंगराच्या आरपार खोदलेली आहे. त्यामुळे एकाच वेळी विहिर गावच्या दिशेला व फोफसंडी गावाच्या बाजूस लक्ष ठेवणे शक्य होत असे. पावसाळ्यात व कडाक्याच्या थंडीत / उन्हात या गुहेचा चांगला उपयोग होत असावा. आज या गुहेतून आरपार जाण कठीण आहे. श्री. बेंडखळें सरांच्या भूयार या पुस्तकात या गुहेतून त्यांनी केलेल्या प्रवासावर एक रोमहर्षक प्रकरण लिहीलेल आहे.  गुहा पाहुन पायर्‍यांच्या मार्गाने उध्वस्त प्रवेशव्दारातून आपला गडावर प्रवेश केल्यावर उध्वस्त वास्तुचे अवषेश दिसतात. उजव्या बाजूला पाण्याची सुकलेली २ टाकी दिसतात. या बाजूला किल्लाच्या माथ्यावरील पठार अरुंद होत जाते, टोकावरून दुरवरचा प्रदेश नजरेच्या टप्प्यात येतो. इथुन पुन्हा प्रवेशव्दारापाशी येऊन विरुध्द (डाव्या बाजूच्या) टोकाकडे जातांना वाटेत पाण्याची ३ सुकलेली टाकी दिसतात. पुढे एका मोठ्या वाड्याचे अवषेश दिसतात.या वाड्यामागे (पिण्याच्या पाण्याच्या) दगडात कोरलेल्या टाक्यांचा समुह आहे. येथून प्रवेशव्दारापाशी परत आल्यावर आपली गडफेरी पूर्ण होते.  

GPS Mapping साठी गडावर चढुन आलेल्या वाटेने परत न जाता गडाच्या उजव्या बाजुला लागुन असणार्‍या डोंगरावरुन खाली उतरताना कपारीतल्या ३ नैसर्गिक गुहा पाहायला मिळतात. गावकरी या गुहांचा उपयोग आपली गुरे बांधण्यासाठी करतात. कुंजर गावात उतरून बरोबर आणलेला तहानलाडू भुक लाडू खाऊन १० किमी वरील कोथळे हे भैरवगडाच्या पायथ्याचे गाव गाठले. हरीश्चंद्रगडावर जाण्यासाठी जे अनेक मार्ग आहेत त्यापैकी मुख्य मार्ग हा टोलारखिंडीतून जातो. पुणे जिल्ह्यातील खिरेश्वर आणि नगर जिल्ह्यातील कोथळे गावातून टोलारखिंडीत जाण्याचा मार्ग आहे. या मार्गावर लक्ष ठेवण्यासाठी भैरवगडाची निर्मिती करण्यात आली होती. गडाचा आकार आणि रचना पाहाता या किल्ल्याची निर्मिती हरिश्चंद्रगडाच्या काळातच झाली असावी. कोथळे या पायथ्याच्या गावाजवळ डोंगररांग चालु होते. यात सर्वात प्रथम एक पिंडीच्या आकाराचा डोंगर आहे. या डोंगराला "कोळथा" नावाने ओळखतात. त्यापुढे अजुन एक शिखर आहे. या शिखरापुढे  थोडी सपाटी असलेला "भैरवगड" आणि त्यापुढे उंच "गाढवाचा डोंगर" अशी शिखरांची सुंदर माळ कोळथे गावातून दिसते. भैरवगडावरील भैरोबा हे स्थानिक लोकांचे दैवत आहे. स्थानिक लोक गडावर जाणार्‍या दुसर्‍या शिडी खाली आपली पादत्राणे काढुन अनवाणी पायाने गडमाथ्यावर जातात. दरवर्षी चैत्रात भैरोबाची यात्रा भरते.

Water Tank at Bhairavgad (Kothale)

    कोतुळ किंवा विहिर गावातून कोळथे गावाकडे जाताना गावाच्या अर्धा किमी अलिकडे (राजुरच्या बाजुने येताना कोळथे गावाच्या पुढे) एक कच्चा रस्ता टोलार खिंडीकडे जातो. इथे हरिश्चंद्रगड कळसुबाई अभयारण्य असा मोठा फलक लावलेला आहे. तसच टोलारखिंडीकडे असा बाण दाखवलेला फलकही बसवलेला आहे. या रस्त्याने २ मिनिटे  चालल्यावर डाव्या बाजुला एक पायवाट जाते. यावाटेवर एका झुडुपाखाली "गवळ देवाची" मुर्ती आहे. ती पाहुन मळलेल्या वाटेने शेतांमधुन जात पुढे  गेल्यावर वाट जंगलात शिरते. जंगलात  शिरल्यावर खडा चढ चालु होतो. साधारण २० मिनिटात आपण गडाच्या कातळकोरीव पायर्‍यांपाशी पोहोचतो. या पायर्‍यांच्या पुढे डाव्या बाजूला कातळकड्या खाली एक पाण्याच टाक आहे. ते पाहुन परत पायवाटेवर येऊन एक वळसा मारल्यावर वनखात्याने बसवलेली पहीली शिडी आहे. शिडी चढुन वर गेल्यावर एक वळसा मारल्यावर पायवाटेच्या डाव्या बाजुला कातळाखाली खोदलेल पाण्याच टाक आहे. ते पाहुन पायवाटेने ५ मिनिट चढुन गेल्यावर कातळात खोदलेल खांब टाक दिसत. त्याच्या बाजुला एक बुजलेल टाक आहे. वनखात्याने त्यावर बसण्यासाठी दोन लोखंडी बाकडी ठेवलेली आहेत. टाक्या जवळच दुसरी मोठी शिडी आहे. ४० पायर्‍यांची शिडी चढुन गेल्यावर एक छोटी आडवी शिडी आहे. ती शिडी चढुन गेल्यावर आपण गडमाथ्यावर पोहोचतो. वनखात्याने बसवलेल्या या शिड्यांमुळे आज आपण सहजपणे गडावर पोहोचु शकतो.

Ladder at Bhairavgad (kothale)-

गडमाथ्याचा विस्तार छोटा आहे. गडमाथ्यावर प्रवेश केल्यावर उजव्या बाजुला (उत्तरेला) भैरवाच ठाण आहे. त्याच्या बाजुला काही मुर्ती आणि वीरगळी ठेवलेल्या आहेत. समोरच्या बाजुला कातळात कोरलेली पाण्याची २ टाक आहेत. टाक्यांच्या मागे दोन दिपमाळा आहेत. भैरवाच्या मागच्या बाजुला कड्यावर रेलिंग लावलेले आहे. तिथुन समोर पसरलेला हरिश्चंद्रगड, त्यावरील तारमाती शिखर आणि हरीश्चंद्रगडाची "वेताळधार" स्पष्टपणे दिसते. भैरवाच दर्शन घेउन विरुध्द दिशेला ( दक्षिणेला) चालायला सुरुवात केल्यावर समोर भैरवगडापेक्षा उंच डोंगर दिसतो. त्याला "गाढवाचा डोंगर" म्हणतात. भैरवगड म्हणजे देवाचा रथ आणि त्याच्या पुढचा डोंगर म्हणजे रथ ओढणार गाढव अशी कल्पना करुन स्थानिक लोकानी या डोंगराला गाढव नाव दिलेल आहे. या डोंगराच्या दिशेने जाताना ५ टाक्यांचा एक समुह पाहायला मिळतो. पुढे गाढवाचा डोंगर आणि भैरवगड यांच्या मधिल गडाच्या टोकावर तटबंदीचे अवशेष पाहायला मिळतात. भैरवगडावरुन पश्चिमेला हरिश्चंद्रगड, उत्तरेला शिरपुंज्याचा भैरवगड, पूर्वेला कुंजरगड दिसतात.

भैरवगड पाहुन खाली उतरल्यावर टोलारखिंडी मार्गे हरिश्चंद्रगडावर ४ ते ५ तासात पोहोचता येते. आम्हाला दुसर्‍या दिवशी कलालगड आणि शिरपुंज्याचा भैरवगड पाहायचा असल्याने आम्ही मुक्कामाला पाचनईत गेलो. जोडून सुट्टी असल्याने पाचनई गाव दुचाकी, चारचाकी गाड्यांनी भरुन गेल होत. त्यावरुन हरीश्चंद्रगडावर किती हौशा नवशांची गर्दी असेल याचा अंदाज येत होता. गावात नेहमीच्या वाट्याड्याकडे जेवणाची आणि झोपण्याची सोय केलेली होती. पण आमचा वाटाड्या घरी नव्हता, त्याने आम्ही येणार याचीही कल्पना घरी दिली नव्हती. फ़ोनही लागत नव्हते. पण पर्यटकांच्या सततच्या वावरामुळे हल्ली "प्रोफ़ेशनल" झालेल्या या गावातल्या गृहीणीनी आमची जेवणाची आणि राहाण्याची सोय करुन दिली.  भाकरी-पिठल, डाळ-भात खाऊन आदल्या रात्रीच जागरण आणि आजच्या दोन किल्ल्यांच्या भेटीने थकलेल शरीर लगेच झोपेच्या अधीन झाले.

सकाळी नाश्ता करुन कलाडगडाच्या दिशेने कुच केल. पाचनई गावाच्या मागच्या बाजूला हरीश्चंद्रगड आहे, तर समोरच्या बाजूला मुख्य डोंगररांगेपसुन सुटललेला डोंगर दिसतो. तोच कलाडगड. हा किल्ला एका बाजुला असल्यामुळे आणि त्यावर जाण्याच्या मार्ग कठीण असल्यामुळे फारसे ट्रेकर्स या किल्ल्याला भेट देत नाहीत. परंतू एकदा वाट वाकडी करुन पाहावा असा हा किल्ला आहे. कलाडगड किल्ल्याच्या पायथ्याचे गाव पेठेवाडी, हे गाव पाचनई पासुन ७ किमीवर आहे. पण किल्ल्यावर जाणारी वाट पाचनई पासुन ५ किमीवर आहे. वनखात्याने इथे सिमेंटचा निवारा बांधल्याने ही जागा शोधणे सोपे झालेले आहे.पाचनईहुन खाजगी वाहानाने किंवा चालत या निवार्‍यापर्यंत येउन उत्तर - दक्षिण पसरलेल्या कलाडगडाच्या धारेवरुन चढायला सुरुवात करुन १० मिनिटे दाट झाडीतून चालल्यावर आपण उघड्या जागी येतो. येथे काही दगडाना शेंदुर फासुन ठेवलेला आहे. त्यामधुनच कातळात कोरलेल्या पायर्‍या आहेत. येथुन साधारण अर्ध्या तासाचा खडा चढ चढल्यावर आपण कातळात खोदलेल्या खोबण्यांच्या टप्प्यापाशी येतो. या जेमतेम पाय मावतील अशा खोबण्या कातळात तिरक्या कोरलेल्या आहेत. या खोबण्यात पाय रोवुन आणि हाताची मजबुत पकड घेउन सावधगिरीने हा टप्पा पार केल्यावर आपण भैरोबाच्या गुहेपाशी येतो. जमिनीच्या पातळीच्या खाली कातळात खोदलेल्या गुहेत भैरोबाचा शेंदुर फासलेला दगड आहे. बाहेरच्या मोकळ्या भागात झिजलेली २ सर्प शिल्प ठेवलेली आहेत. भैरोबाचे दर्शन घेउन किल्ल्याच्या मधला डोंगर उजव्या बाजूला आणि दरी डाव्या बाजुला ठेवत अरुंद पायवाटेवरुन दक्षिणेकडे चालत गेल्यावर कातळात खोदलेल्या दोन टाक्यांपाशी पोहोचतो. टाक्यांमधे दगड कोसळुन टाकी बुजलेली आहेत. टाकी पाहुन दक्षिण टोकाकडे चालत गेल्यावर उजव्या बाजुला दोन मोठे गोल दगड आणि एक देवळी आहे. याला वेताळाचा चाळा म्हणतात. हे ठिकाण पाहुन आल्या वाटेने टाक्यापर्यंत जाउन गडाच्या सर्वोच्च माथ्यावर  जाणार्‍या वाटेने ५ मिनिटात आपण माथ्यावर पोहोचतो. दक्षिणेकडे अरुंद असलेला गड माथा उत्तरेकडे रुंद आहे. याच भागात काही घरांची जोती आहेत. किल्ला पाहून परत येण्यासाठी ३ तास लागतात. किल्ल्याच्या ज्या धारेवरुन आपण चढाई करतो ती पूर्वेला असल्याने सकाळी लवकर चढाई करावी. त्यावेळी दगड तापलेला नसेल आणि चढता उतरताना त्याचा त्रास होत नाही.

Kalalgad

   कलालगड पाहून पाचनई मार्गे भैरवगड शिरपुंजेला जाताना सर्वत्र डोंगर कारवी मोठ्या प्रमाणत फुललेली दिसत होती. सह्याद्रीच्या डोंगर उतारावर येणार्‍या या झाडाला ७ वर्षातून एकदाच फुल येतात. तेंव्हा जंगल या फुलाच्या निळाईने न्हाउन जात. झाडतर फुलानी गच्च बहरलेली असतात. पण गळुन गेलेल्या फुलांची निळी चादरही ही पायवाटांवर पसरलेली दिसते. .....निळ आकाश , निळ जंगल....निळ्या पायवाटा....अवघी निळाई सर्वत्र भरुन राहील्याचा भास होतो. सह्याद्रीत कारवीचे दोन प्रकार आढळतात डोंगर कारवी (Hill Cone head) आणि टोपली कारवी. डोंगर कारवी ट्रेकर्स लोकांच्या खास परीचयाची अवघड वाटा, उतार, या कारवीच्या आधारानेच पार कराव्या लागतात.

Steps ,Bhairavgad (Shirpunje)

  

 कोतुळ - राजुरला रस्त्यावर माणिकओझर गाव आहे. गावातून आंबितला जाणार्‍या रस्त्यावर शिरपुंजे खुर्द गाव लागते. या गावाच्या आधी नदीवरील पुल लागतो. पुल ओलांडल्यावर लगेच डाव्या बाजुस एक रस्ता वर चढताना दिसतो. येथे "कळसुबाई हरीशचंद्र अभायारण्य" अशी पाटीही लावली आहे. हा रस्ता थेट भैरवगडाच्या पायथ्या पर्यंत जातो. जीप सारखे वाहान पायथ्यापर्यंत जाते. शिरपुंजे गावाच्या मागे असलेल्या भैरवगडावरील भैरोबा हे पंचक्रोशीतल्या लोकांचे दैवत आहे. दरवर्षी अश्विन महिन्यात या भैरोबाची यात्रा भरते. त्यामुळे भैरवगडावर जायची वाट व्यवस्थित मळलेली आहे. या वाटेवर अनेक ठिकाणी कातळकोरीव पायर्‍या आणि काही ठिकाणी रेलिंग्ज लावलेले आहेत. या वाटेने १ तासात आपण भैरवगड आणि त्याच्या बाजुचा डोंगर यामधील खिंडीत येउन पोहोचतो. येथे वरच्या अंगाला एक टाक आहे. पुढे कातळात कोरलेल्या सुंदर पायर्‍या आहेत. या पायर्‍या चढुन वर आल्यावर गडाची तटबंदी आणि उत्तराभिमुख उध्वस्त प्रवेशव्दार दिसते. प्रवेशव्दारातून गडावर प्रवेश केल्यावर उजव्या बाजुला  कातळात कोरलेली ४ टाकी आहेत. त्याच्या पुढे एक कोरड टाक आहे. ते पाहुन गुहेकडे (दक्षिणेकडे) जाण्यार्‍या पायवाटेने चालायला सुरुवात केल्यावर डाव्या बाजुला मोठ खांब टाक आहे. टाक्यापर्यंत जाण्यासाठी असलेला मार्गही कातळ कोरुन बनवलेला आहे. या टाक्याच्या बाजुला एक रांजण खळगा कोरलेला आहे. तर टाक्याच्या वरच्या बाजूला तीन रांजण खळगे खोदलेले आहेत.टाक आणि त्यावरील रांजण खळगे पाहुन परत पायवाटेवर येउन  गुहेच्या दिशेने जाताना उजव्या बाजुला कातळात कोरलेली ४ टाकी आहेत. त्याच्या वरच्या बाजुला अजुन ४ पाण्याची टाकी आहेत.  टाक्याच्या बाजूला कातळात कोरलेली १०x१० ची गुहा आहे. या गुहेला कमान असलेल प्रवेशव्दारही आहे.

Cave at Bhairavgad (Shirpunje)

गुहा पाहुन परत पायवाटेवर येउन एक साडेचार फुट उंच वीरगळ आहे.  पुढे डाव्या बाजुला, गुहेच्या वरच्या बाजूला एक वीरगळ. या वीरगळीच्या चारही बाजू कोरलेल्या आहेत. विरगळी जवळ गणपतीच्या झिजलेल्या मुर्ती शेंदुर फासुन ठेवलेल्या आहेत. त्या पाहुन कातळात खोदलेल्या पायर्‍या उतरुन कड्याच्या टोकावर कोरलेल्या भैरोबाच्या गुहेत जाताना बाहेरच्या बाजुला एक वीरगळ ठेवलेली आहे. गुहेत भैरोबाची अश्वारुढ मुर्ती आहे. भैरोबाच्या गुहेच्या बाजुला इंग्रजी " L "  आकाराची गुहा आहे. या गुहेत १० जण राहु शकतात. गुहेच्या कड्याकडील बाजुला रेलिंग लावलेले आहे. येथुन शिरपुंजे गाव आणि आजुबाजूचा परीसर दिसतो. या रेलिंगच्या एका बाजुला फाटक बसवलेले आहे. तेथुन खाली उतरण्याचा मार्ग आहे. खालच्या बाजुस एक गुहा आहे. तिचा उपयोग टेहळणीसाठी होत असावा.या गुहा पाहुन गुहेच्या वरच्या बाजुला येउन डाव्या बाजुला वर चढायला सुरुवात केल्यावर कातळात कोरलेल एक टाक पाहायला मिळत. हे टाक पाहुन गडाच्या सर्वोच्च माथ्याकडे चालायला सुरुवात केल्यावर उजव्या बाजूला कातळात कोरलेल्या दोन गुहा आहेत. मोठी गुहा १०x १२ फूट आहे. दोन खांबावर तोललेल्या या गुहेत आता मात्र पाणी साठल्यामुळे ती एखाद्या टाक्यासारखी दिसते. मोठ्या गुहेच्या उजव्या बाजुला छोटी गुहा आहे. ती सुध्दा पाण्याने भरलेली आहे. गुहा पाहुन किल्ल्याच्या माथ्यावर जाणार्‍या पायवाटेने ५ मिनिटात आपण गड माथ्यावर पोहोचतो. इथे कातळात कोरलेली पाण्याची ३ टाकी आहेत. गडमाथ्यावरुन दक्षिणेला हरीश्चंद्रगड, पाबरगड हे किल्ले दिसतात.गडमाथ्यावरुन गुहेच्या दिशेने न उतरता प्रवेशव्दाराच्या दिशेने उतरायला सुरुवात केल्यावर डाव्या बाजुला दोन लांबलचक पाण्याची टाकी पाहायला मिळतात. ती पाहुन प्रवेशव्दारा जवळ आल्यावर आपली गडफेरी पूर्ण होते. गडफेरीस एक तास लागतो. ठरल्याप्रमाणे दोन दिवसात ४ किल्ले बघुन झाले होते. आता परतीच्या प्रवासाची ओढ लागली होती. राजुर इगतपुरीमार्गे परतीच्या प्रवासाला सुरुवात केली.

Veergal at Bhairavgad (Shirpunje)

सहसा भेट न दिले जाणारे आडबाजूचे किल्ले पाहायला जातांना फ़ार काही पाहायला मिळेल अशी अपेक्षा नव्हती. GPS Mapping करायच, नकाशे बनवायचे किल्ल्यावरील अवशेषांची  नोंद करायची , माहिती जमा करायची या उद्देशाने गेलेल्या आम्हाला या गडांनी समृध्द करुन टाकल.

जाण्यासाठी:- मुंबईहुन दोन मार्गाने कुंजरगड (कोंबडगड), भैरवगड(कोळथे), कलाडगड, भैरवगड(शिरपुंजे) हे चार किल्ले दोन दिवसात पुढील प्रमाणे पाहाता येतात..
 मुंबई - कल्याण - मुरबाड - माळशेज घाट मार्गे  ओतुर गाठावे (अंतर १५९ किमी). ओतुर एसटी स्टॅंडच्या बाजूने एक रस्ता बामणवाडा - कोतुळ (अंतर ३० किमी) - विहिर (कुंजरगडाच्या पायथ्याचे गाव) मार्गे कोळथे (अंतर २५ किमी)  (भैरवगडाच्या पायथ्याचे गाव) - ७ किमीवर पाचनई त्यापुढे ५ किमीवर कलालगड आणि पुन्हा पाचनईत येऊन खडकी गाव गाठावे.(खडकीतून एक रस्ता आंबित मार्गे शिरपुंज्याला जातो. हा जवळचा रस्ता आहे पण खराब आहे.) खडकी पासुन १० किमी अंतरावर माणिकओझर गाव आहे. (इथुन ४ किमीवर राजुर आहे.) माणिक ओझर गावातुन डावीकडे आंबितला जाणार्‍या रस्त्याने १६ किमी गेल्यावर शिरपुंजे खुर्द गाव लागते. पोहोचतो. ( एकुण अंतर २६४ किमी ) . याशिवाय  मुंबई - इगतपुरी - घोटी - भंडारदरा - मार्गे राजुर ( अंतर १५५ किमी ) यामार्गेही जाता येते.


१) मुंबई - पुण्याहून शुक्रवारी रात्री निघुन स्वत:चे वाहान (या भागात एसटी आणि जीप्स (वडाप)ची फ़्रीक्वेन्सी चांगली नसल्यामुळे) असल्यास कुंजरगड (कोंबडगड), भैरवगड(कोळथे), कलाडगड, भैरवगड(शिरपुंजे) हे चार किल्ले दोन दिवसात पुढील प्रमाणे पाहाता येतात. शनिवारी सकाळी लवकर कुंजरगडाच्या पायथ्याला पोहोचुन कुंजरगड पाहुन घ्यावा. दुपारी कोथळे गावातील मंदिरात जेवण, आराम करुन भैरवगड पाहावा. कुंजरगड - भैरवगड (कोळथे) हे दोन किल्ले एका दिवसात पाहून पाचनईला मुक्कामाला जावे. पाचनईला जेवणाची आणि मुक्कामाची सोय होते. दुसर्‍या दिवशी रविवारी सकाळी उन तापण्या अगोदर कलाडगड पाहावा. (कलालगड हा कठीण श्रेणीचा किल्ला आहे. सुरक्षेच्या दृष्टीने रोप बरोबर ध्यावा.) दुपारी शिरपुंज्याचा भैरवगड पाहून परतीचा प्रवास करावा.

२) मुंबई - पुण्याहून शुक्रवारी रात्री निघुन कोळथेचा भैरवगड पाहावा. भैरवगडाला वळसा घालून टोलारखिंड मार्गे ५ ते ६ तासात हरिश्चंद्रगडावर जाता येते. रविवारी हरिश्चंद्रगड पाहून परतीचा प्रवास करावा

#harishchandragad#bhairavgadkolthe#bhairavgadshirpunge#kalalgad#kombadgad#kunhargad#