Pages

Tuesday, December 17, 2019

काटीची मशिद (Offbeat Maharashtra)


महाराष्ट्रात ऐतिहासिक मंदिरे, लेणी आहेत त्याच बरोबर मध्ययुगीन मशिदीही पाहाण्यासारख्या आहेत. तेराव्या शतकापासून महाराष्ट्रातील मुस्लिम शासकांनी मशिदी बांधायला सुरुवात केली. अल्लाउद्दीन खिलजी आणि मुहम्मद बीन तुघलकाच्या आक्रमणां नंतर दक्षिणेत मुस्लिम राजवटी स्थिरावल्या. सुरुवातीच्या काळात हिंदु, जैन मंदिरांचे खांब, दगड वापरुन मशिदी बांधलेल्या पाहायला मिळतात. देवगिरी , परांडा  इ. किल्ल्यावरील मशिदीत अशा प्रकारचे खांब पाहायला मिळतात.

Mosque in Paranda Fort 

मुस्लिम राज्यकर्त्यांनी सुरुवातीच्या काळात उत्तरे कडून कारागिर आणून मशिदी, वास्तू, किल्ले यांची निर्मिती केली. त्यामुळे त्यावर उत्तरेच्या स्थापत्य शैलीची छाप दिसून येते. त्यानंतरच्या काळात मुस्लिम राजवटी दक्षिणेत स्थिरावल्या त्यामुळे स्थानिक स्थापत्य शैलीचा प्रभाव पुढील काळात बांधकामांवर पडलेला दिसतो. त्याबरोबरच पर्शिया, अरबस्तान इत्यादी भागातून अनेक कारागिर दक्षिणेत काम मिळवण्यासाठी आले त्यांनीही यात भर घातली. कालांतराने यातून बहामनी, बिदर, विजापूर, अहमदनगर गोवळकोंडा इत्यादी स्थापत्य शैली निर्माण झाल्या.

katichi Masjid, kati, Osmanabad dist

उस्मानाबाद जिल्ह्यात, तुळजापूर तालुक्यात तुळजापूर पासून २४ किलोमीटर काटी नावाचे एक छोटेसे गाव आहे. या गावात हिजरी १०१२ (इसवीसन १६०४) मध्ये अहमदनगरचा निजाम बुर्‍हाणशहा याच्या काळात बांधलेली प्रसिध्द जामा मशिद आहे. बुर्‍हाणशहाचा सरदार याकुतच्या बायकोने मेहेरच्या पैशातून या मशिदीची निर्मिती केली होती. काळ्या बेसॉल्ट मध्ये बांधलेली ही मशिद म्हणजे दख्खनी शैलीच्या इस्लामी बांधकामाचा उत्कृष्ट नमुना आहे.

Entrance gate of Kati Masjid

काटी गाव हे मध्ययुगात अहमदनगर - तुळजापूर - सोलापूर व्यापारी मार्गावरील गाव असावे. त्यामुळे या गावात भव्य जामा मशिदीची निर्मिती करण्यात आली असावी. मराठवाड्यातल्या इतर गावंप्रमाणे काटी हे छोटेसे गाव आहे. गावच्या बाहेरच्या परिघावर शेत आहेत तर गावात दाटीने बांधलेली घरे आहेत. या घरांच्या मध्ये त्यांना फ़टकून असलेली भव्य आणि सुंदर जामा मशिद उभी आहे. 

Minar, Kati

पूर्वाभिमुख भव्य अशा सदर दरवाजातून आपला मशीदीच्या परीसरात प्रवेश होतो. दरवाजाच्या चारही बाजूला सडपातळ मिनार आहेत. मिनारांवर फ़ुलांची आणि पाकळ्यांची नक्षी आहे. मिनाराच्या वर छोटे घुमट असून घुमटा खाली उठावदार पाकळ्या आहेत. सदर दरवाजाच्या आतील भाग अनेक कमानींचा बनवलेला आहे. कमानींच्या बाजूला फ़ूल कोरलेली आहेत. दरवाजातून प्रांगणात प्रवेश केल्यावर समोरच वजू करण्यासाठी बांधलेला तलाव आहे. तो भरण्यासाठी मशिदीच्या आवारात एक विहिर आहे. तलावाच्या समोर मशिदीची तीन कमान असलेली इमारत आहे. मशिदीच्या चौकोनी इमारती भोवती फ़िरवलेल्या फ़ुलांच्या पट्टीमुळे (cornice) इमारत दोन मजली असल्याचा भास होतो. इमारतीच्या बाहेरच्या बाजूने एक सुंदर जीना आहे. मशिदीचा आतील भाग कमानींनी बनलेला आहे.   



मशिदीच्या पश्चिमेच्या भिंतीत असलेल्या मेहराबावर आणि त्यावरील अर्ध घुमटावर अप्रतिम नक्षीकाम केलेले आहे. मशिदीच्या आतील भिंतींवर कुराणातील आयात आणि सुविचार फ़ारसी भाषेत कोरलेले आहेत. आश्चर्याचा भाग म्हणजे भिंतीवर कोरलेली ही अक्षरे सहजासहजी दिसत नाहीत. त्यावर पाणी मारल्यास ती अक्षरे दिसतात. 

Beautiful steps, Kati 



मशिदीच्या बाहेरच्या बाजूला सुंदर आणि उठावदार फ़ूलं कोरलेली आहेत. मशिदीच्या चारही कोपर्‍यात चार मिनार आहेत. त्यांना जोडणारी नक्षीदार कठडापट्टी आहे. मशिदेचा मुख्य घुमट गोलाकार पायावर आहे. या घुमटाखाली नाजूक आणि उठावदार पाकळ्या आहेत. मशिदीच्या आवाराच्या चारही बाजूला रिवाक (तटबंदी) आहे. पूर्णपणे दगडात बांधलेली आणि दगडातील अप्रतिम कोरीव कामासाठी ही आडवाटेवर असलेली मशिद एकदा तरी नक्की पाहायलाच हवी.

पाणी मारल्यावर दिसणारी अक्षरे

जाण्यासाठी :- काटी गाव तुळजापूर पासून २४ किलोमीटर आणि सोलापूर पासून ७० किलोमीटरवर आहे.

(उस्मानाबाद परिसरातील अपरिचित ठिकाणां बद्दल "ऑफ़बीट मराठवाडा (उस्मानाबाद,लातूर)" हा लेख वाचण्यासाठी खालील लिंकवर टिचकी मारा.)


#osmanabad#offbeatmaharashtra#mosqueinmaharashtra#tuljapur#

Friday, November 15, 2019

निसर्गाचा अविष्कार चेमेदेव डोंगर आणि बितनगड Offbeat trek to Chemdev & Bitangad

चेमेदेव 

Chemdev


महाराष्ट्रातील सह्याद्रीच्या रांगांवर ऊन, वारा, पाऊस आणि वाहाते पाणी यांच्या वर्षानूवर्ष होणार्‍या मार्‍यामुळे त्यांची झीज होऊन अनेक भौमित्तीक आकार आणि रचना तयार झालेल्या आहेत. नेढ ही रचना त्यापैकीच एक आहे. नेढ या शब्दाचा अर्थ सुईच्या टोकाला दोरा ओवण्यासाठी असलेले भोक. सह्याद्रीच्या डोंगरमाथ्यांना नैसर्गिकरित्या पडलेल्या अशा आरपार भोकांना नेढ म्हणतात. सह्याद्रीत अशी अनेक नेढी आहेत . महाबळेश्वरच्या एलिफंट पॉईंटवरुन दिसणारे नेढे . सप्तश्रुंगी गडावरून दिसणारे नेढे ही सर्वसामान्यांना माहिती असणारी सह्याद्रीतील नेढी आहेत.  सप्तशृंगी गडावरच्या नेढ्या बाबत आणि साल्हेर वरुन दिसणार्‍या नेढ्याबाबत दंतकथाही प्रचलित आहेत. सप्तशृंगी देवी आणि महिषासूर यांच्या लढाईत देवीने केलेल्या प्रहारामुळे महिषासूर डोंगरातून आरपार फ़ेकला गेला आणि नेढ तयार झाले. दुसर्‍या कथेत देवीचा अंगठ्याच्या प्रहारामुळे नेढे तयार झाले. सप्तशृंगी गडावरुन दिसणारे नेढे मोहनदर (शिडका किल्ला) किल्ल्याच्या डोंगरात आहे. साल्हेर किल्ल्यावर परशुरमांचे वास्तव्य होते. किल्ल्यावर त्यांच्या पादुकाही आहेत. परशुरामाने कोकणाची निर्मिती करण्यासाठी मारलेल्या बाणामुळे साल्हेर समोरच्या डोंगराला आरपार भोक पडून नेढ निर्माण झाले अशी दंतकथा आहे.    

सप्तश्रृंगी देवीच्या कथेतील नेढे, मोहनदर किल्ला

पिंपळा (कंडाणा) सर्वात मोठे नेढे 

याशिवाय सह्याद्रीत भटकणाऱ्यांना राजगड, मदनगड,  मोहनदर (शिडका किल्ला) , पिंपळा (कंडाणा) सोनगड,   इत्यादी  गडावरील नेढीही माहीती असतात . त्यात ते उतरलेले असतात किंवा पार करुनही गेलेले असतात . पिंपळा (कंडाणा) गडावर दोन नेढी आहेत. त्यापैकी एक नेढ महाराष्ट्रातील सर्वात मोठे नेढे आहे.


करोडो वर्षापूर्वी ज्वालामुखीच्या उद्रेकातून सह्याद्रीची निर्मिती झालेली आहे.  त्याकाळी जमिनीतून लाव्हारस बाहेर येऊन जमिनीवर पसरत असे. काही काळाने  हा थर थंड होऊन पुन्हा ज्वालामुखीचा उद्रेक होई . अशाप्रकारे लाव्हारसाचे थर एकावर एक  बसून सह्याद्रीची निर्मिती झालेली आहे . यातील काही भाग / थर ठिसूळ  असल्याने ऊन , वारा, पाऊस यांच्यामुळे त्याची मोठ्या प्रमाणावर झीज होत असते. वेगाने वाहाणारा वारा ठिसूळ थरातील माती वाहून नेतो. पावसाचे पाणी या भागात शिरून आपल्याबरोबर माती वाहून नेते . फटीमध्ये साचून राहीलेल्या पाण्याची उष्णतेने वाफ होते . वाफ़ेच्या दाबाने दगडांना भेगा पडतात.  उन्हाळ्यात तापलेल्या दगडावर पाणी पडून भेगा पडतात . अशा प्रकारे  सतत बदलणाऱ्या वातावरणाचा, तापमानाचा परीणाम होवून या ठिसूळ भागाची झीज होत जाते .  अशाप्रकारे डोंगराला भोक पडले की वारा , पाणी आत आत कोरत जाते आणि डोंगराच्या आरपार भोक पडले तर नेढे तयार होते.  अन्यथा गुहा तयार होते. या प्रक्रीयेचा वेग अनेक घटकांवर अवलंबून असल्याने अतिशय मंद असतो (वर्षाला एक सेंटीमीटर इतकी कमी झीजही होवू शकते.)  त्यामुळे अशाप्रकारे नेढे बनण्यासाठी हजारो वर्षे लागू शकतात. 

Chemdev

नेढ्या व्यतिरीक्त लाव्हा ट्युबज / टनेल लाव्हाचे बोगदे महाराष्ट्रात पाहाता येतात. जमिनीतून बाहेर येणारा लाव्हा वाहात असतांना बाहेरचा भाग हवेच्या संपर्कात आल्यामुळे थंड होतो आणि बोगद्या सारखा भाग तयार होतो. तप्त लाव्हा या बोगद्यातून वाहातो. कालांतराने लाव्हा वाहाणे बंद झाल्यावर उरलेला बोगदा मागे राहातो. अशा प्रकारचा लाव्हामुळे तयार झालेला बोगदा चेमदेव डोंगरावर पाहायला मिळतो.   

नगर जिल्ह्यातील अकोले तालुक्यात अवंधा (औंढ्या), पट्टा (विश्रामगड), बितनगड हे किल्ले आहेत. याच भागात चार दिशांना चार तोंडे असलेल्या लाव्हा बोगद्याचा (ट्यूबचा) चेमदेव डोंगर आहे ही माहिती मिळाली होती. अवंधा, पट्टा, बितनगड पाहून झाले असल्यामुळे केवळ चेमदेव पाहाण्यासाठी याभागात जाणे होत नव्हते. यावर्षी पावसाळ्यात ठरवलेला चेमदेवचा प्लान ऑक्टोबर झाला तरी प्रत्यक्षात येत नव्हता. शेवटी दिवाळीच्या आदल्या रविवारी जाण्याचे ठरले. शनिवारपासूनच पाऊस चालू झाला होता. रस्ते खराब असल्याने रविवारी पहाटेच निघालो त्यावेळीही पाऊस पडतच होता. कसारा घाटापाशी पोहोचलो तेंव्हा उजाडले होते. छोट्या गाड्यांसाठी घाट चालू आहे हे कळल. तिथल्याच एका हॉटेलात नाश्ता करुन घाट चढायला सुरुवात केली. कसारा घाटातून नाशिककडे जाताना घाट संपता संपता ही इग्लु सारखी दिसणारी गोष्ट बर्‍याचदा आपले लक्ष वेधुन घेते. थळ घाट (कसारा घाट ) हा प्राचिन घाट आहे. वर्षानुवर्ष या घाटातुन प्रवासी, व्यापारी यांची पायी किंवा बैलावरुन / घोड्यावरुन ये-जा चालु असे. अहिल्याबाई होळकरानी देशभर अनेक घाट, पाणपोया बांधल्या . त्यातच या विहिरीचीही गणना होते. मजबुत दगडी बांधणी असलेल्या या विहिरीत केरकचरा जाउ नये , त्यातील पाण्याचे बाष्पिभवन होउ नये यासाठी त्यावर दगडी घुमट बांधलेला आहे. या घुमटाला चार खिडक्या ठेवलेल्या आहेत. त्यातुन दोरीच्या सहाय्याने आजही पाणी काढता येत. 

विहीर, कसारा घाट 

ही विहिर पाहून पुढचा प्रवास चालू केला. घोटी वरुन जटायू मंदिरसाठी प्रसिध्द असलेले टाकेद गाठले. पुढे म्हैसघाट चढून गेल्यावर सर्वत्र पवनचक्क्या दिसायला लागल्या या भागात  बाराही महिने वारा वाहात असतो. त्यामुळे या भागात सर्व डोंगरंवर पवनचक्क्या दिसतात. म्हैसघाट चढून गेल्यावर कोकणवाडी, एकदरा या गावांना जाणारा रस्ता आहे. एकदरा गावातून एक रस्ता बितनगडच्या पायथ्याच्या बितका गावात जातो. दुसरा रस्ता पट्टा किल्ल्याच्या पायथ्याशी असलेल्या पट्टावाडीत जातो. तर सरळ जाणारा रस्ता खिरवीरे गावात जातो.   


Waghdev in route to Chemdev

Samadi ,Chemdev Dongar

Water Tank on Chemdev

चेमदेवला पोहोचण्यासाठी खिरवीरे गाव गाठावे लागते. हे गाव छोटेसे आहे. गाव पार केल्यावर एक कच्चा रस्ता धारवाडीत जातो. धारवाडीच्या मागे चेमेदेवचा डोंगर उभा आहे. पण चेमदेववर जाणारी पायवाट चेमदेवच्या उजव्या बाजूला असलेल्या डोंगरावरुन आहे. चेमदेवचा डोंगर आणि त्याच्या बाजूच्या डोंगराच्या पायथ्याशी दाट झाडीचा पट्टा आहे. या झाडीतून चढत पायवाट दोन डोंगरांमधील खिंडीत पोहोचते. खिंडीत लाकडी फ़ळ्यांवर कोरलेले वाघदेव आहेत. शेंदूर फ़ासल्यामुळे आणि झीज झाल्यामुळे ते ओळखण्या पलिकडे गेलेले आहेत. वाघदेव पाहून खिंडीतल्या वार्‍याचा आनंद घेऊन चेमदेव डोंगरावर चढायला सुरुवात करावी. साधारणपणे १० मिनिटात आपण शेंदुर लावलेल्या दगडांपाशी येतो. येथून एक पायवाट माथ्याकडे तर उजवीकडे जाणारी पायवाट डोंगराला वळसा घालून पाण्याच्या खोदीव टाक्याकडे जाते. या टाक्यावरुन या डोंगराचा उपयोग टेहळणीची चौकी म्हणून होत असावा असे वाटते. या डोंगरावरुन उत्तरेला अवंधा, पट्टा आणि पूर्वेला बितनगड हे किल्ले आणि मोठा परीसर दृष्टीपथात येतो.

                                             चेमदेव लाव्हाचा बोगदा (ट्यूब) पाहाण्यासाठी व्हिडीओ प्ले करा

पाण्याचे टाके पाहून डोंगरमाथ्यावर असलेल्या कातळकड्यापाशी पोहोचल्यावर लाव्हाच्या बोगद्याचे उत्तरे कडील तोंड दिसते. यात चढून जाण्यासाठी दगडात कोरलेल्या पायर्‍या आहेत.  लाव्हाच्या बोगद्याचे तोंड ५ फ़ूट उंच आणि ३ फ़ूट रुंद आहे. येथून विरुध्द बाजूला असलेल्या दक्षिणेकडील बोगद्याच्या तोंडातून येणारा प्रकाश दिसत असतो. या प्रकाशाच्या रोखाने जाण्यासाठी आपल्याला गुढग्यावर रांगत जावे लागते. कारण बोगद्याच्या आतील भागाची उंची जेमतेम अडीच ते तीन फ़ूट आहे. साधारण पाच फूट गेल्यावर उजव्या (पूर्व) आणि डाव्या (पश्चिम) बाजूला बोगद्याची दोन तोंड आहेत.  या चार तोंड असलेल्या लाव्हा बोगद्याची रचना साधारणपणे (+) अधिक चिन्हासारखी आहे . या अधिक चिन्हाची चारही टोक मध्यभागी जिथे मिळतात तेथे गुहेची उंची ५ फूट आहे . त्यामुळे येथे वाकून उभे राहाता येते . उजव्या बाजूला चेमदेवची अनघड मूर्ती आहे . दगड एकमेकांवर रचून त्यावर शेंदूर लावलेला आहे . त्यामुळे पूर्वेकडील तोंड झाकले गेलेले आहे.  उरलेली दोन तोंडे (दक्षिण आणि पश्चिम) अडीच ते तीन फूट उंचीची आणि निमुळती आहेत . त्यामुळे सडपातळ माणूस किंवा लहान मुलेच या तोंडापर्यंत पोहोचू शकतात . लाव्हा  ट्यूब पाहून झाल्यावर जवळ असणार्‍या टेपने त्याची माप घेतली. कच्चा नकाशा काढला. बोगद्यातून बाहेर आल्यावर नेढ्याच्या तोंडा जवळच या डोंगराच्या सर्वोच्च माथ्यावर जाण्यासाठी पायवाट आहे . या वाटेने ५ मिनिटात चेमदेव डोंगरच्या सर्वोच्च माथ्यावर जाता येते

West & South face of Lava Tube 

Chemdev

चेमदेव डोंगर उतरुन पुन्हा खिरवीरे गाठले . पाऊस अजूनही चालू होता. त्यामुळे ट्रेकर्स लोकांचे अमृत म्हणजे चहा पिण्याची तल्लफ़ आली होती. पण खिरवीरे गावात चहा मिळाला नाही. एव्हाना १२ वाजून गेले होते. एकदरा मार्गे  बितका हे बितनगडाच्या पायथ्याचे गाव गाठले. वाटेत दोन ठिकाणी दरडी कोसळल्या होत्या त्यामुळे रस्त्यावर राडारोडा पसरला होता. गावात गेल्यावर कळले की जुलैला झालेल्या पावसात दरडी कोसळल्या आहेत. त्यामुळे गावात एसटी येत नाही. जुलै पासून प्रशासनाने किंवा गावकरी दोघेही उदासिन असल्याने ज्यांच्याकडे मोटारसायकली आहेत. ते त्या चिखलातून राडारोड्यातून गाड्या चालवत होते आणि बाकीचे गावकरी डोंगर चढून आपले गाव गाठत होते.

Bitangad

बितनवाडीतली दोन मुले आमच्या बरोबर गडावर यायला तयार झाडी. गावाच्या पुढे एक किलोमीटर अंतरावर रस्त्यात दरड कोसळली होती. त्यामुळे पुढे जाण्याचा मार्ग बंद झाला होता. गाडी तिथेच उभी करुन चालायला सुरुवात केली. याभागात वाहाणारा जोरदार वारा आणि पाऊस यामुळे हुडहुडी भरत होती. समोर पिरॅमिडच्या आकाराचा बितनगडाचा ताशिव डोंगर दिसत होता. थोड्यावेळात चढण सुरु झाली आम्ही किल्ल्या खालच्या जंगलात पोहोचलो आणि वारा थांबला. या ठिकाणी शेंदुर लावलेले काही दगड आहेत. यांना स्थानिक लोक माऊली या नावाने ओळखतात. पुढे पायवाट खडी चढण चढत कातळ टप्प्यापाशी पोहोचते. वाटेत वनखात्याने खड्डे खोदून लावलेली झाडे होती. आमच्या बरोबर आलेल्या मुलांनी उन्हाळ्यात हे खड्डे वनखात्यासाठी खोदले होते आणि पावसाळ्यात झाडे लावली होती. त्यामुळे त्यांना प्रत्येक झाडाचे नाव माहिती होते. वाटेतल्या झुडूपात हात घालून ते तोंडली सारखी दिसणारी फ़ळ काढून खात होते. त्या फ़ळाला ते मेका म्हणतात. त्या जंगली तोंडल्यांवर बारीक काटेरी लव होती. आम्हालाही मेका खायचा सतत आग्रह चालू होता. पण किल्ला चढतांना सहसा अनोळखी गोष्टी खाऊ नयेत असा नियम पाळत असल्याने आम्ही त्यांना किल्ला उतरल्यावर मेका खाऊ असे सांगितले. 

मेका 
Rock cut steps , Bitangad

कातळ टप्प्याच्या खाली पायवाटेच्या बाजूला एक पाण्याचे टाक आहे. कातळात कोरलेल्या पायर्‍या अरुंद आहेत. पायर्‍या चढण्या उतरण्यासाठी कातळात जागोजागी खोबण्या केलेल्या आहेत. त्याच्या आधार घेऊन पायर्‍या चढता येतात. पण दरीची बाजू संपूर्ण उघडी (Expose) असल्याने काळजीपूर्वक पायर्‍या चढाव्या - उतरव्या लागतात. पायर्‍या संपल्यावर काही अंतर चढून गेल्यावर एक दोन खांबांवर तोललेली प्रशस्त गुहा आहे. गुहा पाहून पुढे गेल्यावर एक पाण्याचे फ़ुटलेले टाके आहे. टाक्यापुढे कारवीची दाट झाडी आहे. कारवी साधारणपणे ८ वर्षांनी एकदाच फ़ुलते , तिच्या बीया जमिनीवर पडतात आणि मग मरण पावते. पुढच्या पावसाळ्यात जमिनीवर पडलेल्या बियांपासून नवीन कारवी तयार होते. सुकलेल्या कारव्यांचे दांडे घराच्या भिंती बांधण्यासाठी, छत शाकारण्यासाठी वापरले जातात. २०१९ च्या ऑक्टोबर मध्ये इथली कारवी फ़ुलली होती. सगळीकडे टपोर्‍या कळ्या दिसत होत्या. थोडीच फ़ुले फ़ुलली होती. एक दोन दिवसात कारवीचे हे रान जांभळ्या रंगाने फ़ुलणार होते. कारवीच्या राना मधून पायवाटेने चढत किल्ल्याच्या सर्वोच्च माथ्यावर पोहोचलो. किल्ल्याचा माथा लहान आहे. किल्ल्यावरुन भरपूर मोठा प्रदेश दृष्टीक्षेपात येतो. ह्या किल्ल्याचा उपयोग टेहाळणीसाठी केला जात असावा. किल्ल्याच्या सर्वोच्च माथ्यावरुन आपण चढलो त्याच्या विरुध्द दिशेला खाली उतरुन गेल्यावर पाण्याचे कोरडे टाक आहे. ते पाहून परत माथ्यावर येऊन गड उतरण्यास सुरुवात केली. गावात आमच्या वाटाड्या मित्रांना सोडले आणि परतीचा प्रवास चालू केला.

कारवी 


Rock cut cave Bitangad


चेमदेव डोंगर हा मुंबईहून अर्ध्या दिवसाचा ट्रेक असल्याने उरलेल्या अर्ध्या दिवसात पट्टा किल्ला किंवा बितनगडला भेट देता येते .

Chemdev Measurements

AutoCAD Drawing by Deepali Sabnis

जाण्यासाठी :- 

मुंबई - नाशिक रस्त्यावर इगतपुरीनंतर - घोटी गाव आहे. घोटी गावतून एक रस्ता सिन्नरला जातो. या रस्त्यावर भंडारदर्‍याला जाणारा फाटा फुटतो. या भंडारदर्‍याला जाणार्‍या रस्त्यावर टाकेद गाव आहे. घोटी पासून टाकेद पर्यंत पोहचण्यास पाऊण तास लागतो. टाकेद गावा बाहेर प्राचीन राममंदिर आहे. रामायणातील जटायुने रावणाशी युध्द करुन इथेच प्राण सोडला अशी येथिल लोकांची श्रध्दा आहे. त्यामुळे या मंदिर संकुलात जटायुचे मंदिर सुध्दा आहे. जवळच रामाने जटायुला पाणी पाजण्यासाठी जमिनीत बाण मारुन तयार केलेला झरा व पाण्याचे कुंड आहे. टाकेदहून म्हैसघाट चढून कोकणवाडी, एकदरा या गावांना जाणारा रस्ता आहे. एकदरा गावातून एक रस्ता बितनगडच्या पायथ्याच्या बितका गावात जातो. दुसरा रस्ता पट्टा किल्ल्याच्या पायथ्याशी असलेल्या पट्टावाडीत जातो. तर सरळ जाणारा रस्ता खिरवीरे गावात जातो. खिरवीरे पासून १.५ किमी मुख्य रस्त्यावरून गेल्यावर डाव्या बाजूला एक कच्चा रस्ता ३.५ किमीवरील  धारवाडी कडे जातो . (खिरवीरे ते धारवाडी अंतर ५ किमी ) धारवाडीतून चेमदेव डोंगर आणि त्याच्या डाव्या बाजूचा डोंगर यांच्या मधील खिंडीत जाणारी पायवाट आहे. या पायवाटेने १५ मिनिटे चढत गेल्यावर आपण खिंडीत पोहोचतो.





1) केनियातील सुस्वा माऊंटन या लाव्हा ट्यूब्जमुळे झालेल्या गुहेत केलेल्या  Off beat ट्रेक बद्दल वाचण्याकरिता खालील लिंकवर टिचकी मारा....   


2) भोरवाडीचा किल्ला आणि भूवैज्ञानिक चमत्कार (geological wonders), बोरी गावातील टेफ्रा ॲशचे" (Tephra Ash), गुळंचवाडीचा नैसर्गिक दगडी पूल यावरील ब्लॉग वाचण्याकरिता खालील लिंकवर टिचकी मारा...... 



#Offbeattrek#chemdev#needleholeinmoutain#bitangad#offbeattrekinahmednagar#akoletaluka#

Tuesday, October 22, 2019

परीकथेतील गाव, हॉलस्टॅट (Hallstatt, Austria)

Hallstatt, Austria

ऑस्ट्रीयाला फ़िरायला जाणारे पर्यटक व्हिएन्ना आणि साल्झबर्ग ही मोठी शहरे पहातात. त्याच बरोबर आल्प्सच्या पर्वतराजीत असलेली छोटी छोटी खेडी आणि निसर्गरम्य परिसर पाहाणे ही सुध्दा एक पर्वणी आहे. ऑस्ट्रीयातील साल्झबर्ग या मोझार्टमुळे प्रसिध्द असलेल्या शहरापासून ८० किलोमीटरवर आल्प्सच्या कुशीत हॉलस्टॅट नावाचे निसर्गरम्य गाव आहे. हॉलस्टॅट सी या सरोवराला चारही बाजूंनी उंचच उंच डोंगरांनी वेढलेले आहे. या डोंगरांपैकी एका डोंगराच्या उतारावर हॉलस्टॅट हे परीकथेत शोभावे असे प्राचीन गाव वसलेले आहे.

ऑस्ट्रीया, स्लोव्हाकीया, जर्मनी इत्यादी लॅंडलॉक देश आहेत, लॅंडलॉक म्हणजे चारही बाजूंनी जमिनीने वेढलेले देश, या देशांना समुद्र किनारा नाही. या सागरी किनारा नसलेल्या देशांची मीठाची गरज भागवण्याचे काम हॉलस्टॅट या गावाने अश्मयुगापासून केले आहे. हॉलस्टॅट येथील डोंगररांगांमध्ये मीठ मोठ्या प्रमाणावर सापडत होते. त्यामुळे या भागाची भरभराट झाली. हॉलस्टॅट मधून निघणार्‍या व्यापारी मार्गामुळे या भागातील नद्यांच्या खोर्‍यांची भरभराट झाली आणि या व्यापारी मार्गांच्या संरक्षणासाठी वेगवेगळ्या काळात किल्ल्यांची निर्मिती करण्यात आली.

Salt trolley in Halstatt salt Musium, Halstatr

याशिवाय उत्तर युरोपातून (आजच्या रशियातून) दक्षिण युरोपातील इटली पर्यंत जाणारा अंबर व्यापारी मार्गही याच नद्यांच्या खोर्‍यातून जात होता. नवाश्मयुगापासून या मार्गावर अंबर या दागिन्यात वापरल्या जाणार्‍या पिवळ्या रंगाच्या खड्याचा व्यापार होत असे. उत्तरेत सापाडणार्‍या या अंबरला उत्तरेचे सोने म्हणून ओळखले जात असे.

Funicular train, Hallstatt

हॉलस्टॅटची मिठा़ची खाण ७००० वर्षे जूनी आहे. जगातली सगळ्यात जूनी मिठाची खाण म्हणून ही ओळखली जाते. ज्यावेळी रोम नव्हते तेंव्हाही ही खाण अस्तित्वात होती. याठिकाणी झालेल्या पुरातत्वीय उत्खननात ख्रिस्तपूर्व पाचव्या शतकातील सांबार शिंग सापडले त्याचा खाणीतून मिठ काढण्यासाठी कुदळी सारखा वापर केला जात होता. या प्राचीन खाणीची सफ़र करण्यासाठी ३० युरोचे तिकीट काढावे लागते. तिकिट घराजवळ खाणीची माहिती देणारे प्रदर्शन आहे, याठिकाणी खाणीतून काढलेले मिठाचे गुलाबी रंगाचे दगड विकत मिळतात. खाण असलेल्या डोंगरावर जाण्यासाठी फ़ेनिक्युलर ट्रेन आहे. ८० अंशात चढणार्‍या या ट्रेन मधून सरोवराचे आणि डोंगर उतारावर वसलेल्या गावचे विहंगम दृश्य दिसते.

Funicular train, Hallstatt

                                                                               Video of Funicular train, Hallstatt

ट्रेन मधून उतरल्यावर जंगलातून रस्ता खाणीकडे जातो. या रस्त्यावर खाणीची माहिती देणारे फ़लक आणि फ़ोटोज लावलेले आहेत. खाणीत शिरल्यावर एक लाकडी घसरगुंडी आहे. खाणीत लवकर उतरण्यासाठी कामगार याचा वापर करीत. घसरगुंडीवरुन घसरत खाली उतरल्यावर कामगारांना खाणीत खोलवर नेणार्‍या ट्रेनमधून एक तासाची सफ़र चालू होते. यात खाणीचा इतिहास, भौगोलिक वैशिष्ट्य, कामगारांची त्याकाळातली जोखीम, त्यांची अवस्था याची माहिती दिली जाते. तत्कालिन पेहराव घातलेले आणि हत्यारे घेऊन उभे असलेले पुतळे खाणीत जागोजागी बसवलेले आहेत. 

Salt mine tour Entrance gate, Hallstatt

Salt mine tour train , Hallstatt

खाणीतून बाहेर पडल्यावर फ़ेनिक्युलर ट्रेनने परत न जाता पायवाटेने खाली उतरावे. आल्प्सच्या घनदाट जंगलातून जाणार्‍या या पायवाटेवर अनेक ओहोळ धबधबे आहेत. वेगवेगळ्या काळात खोदलेली मिठाच्या खाणींची कही तोंडे (बोगदे) या वाटेवर दिसतात. पायवाटेने उतरतांना भोवतालच्या डोंगररांगा आणि सरोवर वेगवेगळ्या कोनातून दिसते. पायवाटेवर जागोजागी बसण्यासठी बाकडे ठेवलेले आहेत. तिथे निवांत बसून तिथल्या शांततेचा, तिथून दिसणार्‍या निसर्ग दृश्यांचा आस्वाद घेता येतो. या पायवाटेने तासभरात आपण हॉलस्टॅटच्या मुख्य चौकात पोहोचतो. 

Trek route from salt mine Hallstatt

Once entrance gate of salt mine

Lahn lake Hallstatt, Austria

हॉलस्टॅट या छोट्याश्या गावातून फेरफटका मारण्यासाठी एकमेव रस्ता आहे. ऱस्त्याच्या एका बाजूला  नितळ पाण्याचे सरोवर आणि दुसऱ्या बाजूला डोंगर आहे. या डोंगर उतारावर बांधलेली सुबक सुंदर रंगीबेरंगी घर. प्रत्येक घराच्या बाल्कनीत, फ्लॉवर बेड मध्ये  फुललेले फुलांचे ताटवे त्या घराना अजून सुंदर बनवत होते . या घरांची आणि गावाच्या टोकाला असलेल्या चर्चच्या टॉवरचे सरोवराच्या संथ पाण्यात पडणारे प्रतिबिंब म्हणजे सत्याहून आभास सुंदर ....


Lahn lake, Hallstatt, Austria

गावातल्या या रस्त्यावर अनेक रेस्टॉरंटसनी टेबल खुर्च्या मांडलेल्या होत्या. देश विदेशातली मंडळी तिथे खात पित होती. सगळीकडे आनंदी आणि उत्साही वातावरण होते. गावातल्या  गल्ली बोळातून चालत आम्ही गावातल्या सेंट्रल ( मार्केट) स्क्वेअर मध्ये पोहोचलो. येथून एक रस्ता जेट्टीकडे जातो. एकेकाळी याठिकाणी मिठाचा बाजार भरत असेल. खरेदी विक्री चालत असेल. बोटीत माल भरुन सरोवराच्या दुसर्‍या टोकाला जात असेल.  आज मात्र याठिकाणी बाजार भरत नाही . येथे आता अनेक रेस्टॉरंट आहेत . जेट्टी वरुन सरोवरात फ़ेरफ़टका मारण्यासाठी बोटी मिळातात. 

Hallstatt Village



येथून एक रस्ता चर्च कडे जातो.  या चर्चला लागूनच एक स्मशानभूमी आहे. मुळात या गावात सपाट जागा कमी असल्यामुळे जूनी थडगी उकरुन त्याच जागी नवीन मृतदेह पुरले जातात. अशाप्रकारे गेली अनेक शतके उकरलेल्या कवट्या आणि हाड इथे रंगवून ठेवलेली आहेत.


Skulls in church , Hallstatt, Austria

Skulls & bones in church , Hallstatt, Austria
हे आगळेवेगळे चर्च पाहून "फाईव्ह फिंगर पॉईंट" याठिकाणी जाण्यासाठी मुख्य रस्त्यावरुन १४३ क्रमांकाची बस मिळते . बसने आपण फेनिक्युलर ट्रेन स्टेशनपाशी पोहोचतो. (खाजगी गाडीने थेट पॉईंटपाशी पोहोचतो.) ट्रेनने आपण फाईव्ह फिंगर पॉईंटला पोहोचतो. येथे हाताच्या पंजाच्या आकाराचे काचेचे प्लॅटफॉर्म आहेत. त्यावर उभे राहून संपूर्ण हॉलस्टॅटचे विहंगम दृश्य दिसते.

Ice cave, Hallstatt

हॉलस्टॅट पासून १४ किलोमीटर वरील डॅचस्टाईन डोंगरात इसवीसन १९१० मध्ये मिळालेली बर्फ़ाची गुहा हे एक आगळेवेगळे ठिकाण आहे . इथे जाण्यासाठी ५४३ क्रमांकाची बस पकडून डॅचस्टाईन विझिटींग सेंटरपर्यंत जाता येते. तेथून केबल कारने डोंगरावर पोहोचून साधारणपणे २० मिनिटांचा ट्रेक केल्यावर आपण या बर्फ़ाच्या गुहेत पोहोचतो. भर उन्हाळ्यातही या गुहेतला धबधबा गोठलेले असतो. गुहेतील तापमान शुन्याखाली असल्याने उन्हाळ्यातही थंडेचे कपडे घालून या बर्फ़ाच्या नैसर्गिक गुहेची एक तासांची सफ़र करावी लागते

हॉलस्टॅट हे गाव आणि आजूबाजूचा परिसर पाहण्यासाठी एक दिवस पुरेसा आहे. व्हिएन्नाहून साल्झबर्गला जातांना सकाळी लवकर निघून दिवसभर हॉलस्टॅट फ़िरुन संध्याकाळी मुक्कामाच्या ठिकाणी पोहोचावे. त्यासाठी गाडी भाड्याने घेणे आवश्यक आहे. साल्झबर्गहून एक दिवसाच्या  टूर्स हॉलस्टॅटसाठी असतात. पण त्या सकाळी ९ ला साल्झबर्गहून निघतात आणि दुपारी ३ वाजता परतीचा प्रवास चालू करतात.


                                             Hallstatt time laps (Pl. watch in full screen)

हॉलस्टॅट व्यवस्थित आणि मनसोक्त फ़िरायचे असल्यास खाजगी गाडीने किंवा बसने जाणे उत्तम आहे. (बसच्या रुट बद्दल संपूर्ण माहिती खाली दिलेली आहे.) हॉलस्टॅट भारतीयांसाठी थोडे महागडे आहे. येथील मुख्य आकर्षण असलेले सॉल्ट माईन ३० युरो, आईस केव्ह ३२ युरो माणशी तिकिट आहे. पैसे वाचवण्यासाठी जातांना फ़ेनिक्युलर/ केबल कारने जाऊन येतांना चालत उतरण्याचा पर्याय आहे. त्यासाठी तंगडतोड करायची तयारी मात्र हवी.


हॉलस्टॅटला जाण्यासाठी  :-

हॉलस्टॅटला जाण्यासाठी साल्झबर्ग आणि व्हिएन्ना या दोन्ही ठिकाणाहून बस आणि ट्रेनचा पर्याय आहे.

१) व्हिएन्नाहून येण्यासाठी ट्रेन किंवा कार हे दोन पर्याय आहेत.
अ) व्हिएन्नाहून हॉलस्टॅटला जाण्याकरीता २ ट्रेन बदलाव्या लागतात आणि त्यानंतर फ़ेरी बोटीने हॉलस्टॅटला पोहोचता येते. या प्रवासाला ४ तास लागतात.

Vienna Central Station - Attnang- Puchheim  - Hallstatt Train Station

ट्रेनचे तिकिट माणशी ३५००/- रुपये आहे.

ब)व्हिएन्नाहून कारने हॉलस्टॅटला पोहोचायला ३.३० तास लागतात.
 

२) साल्झबर्गहून हॉलस्टॅटला जाण्यासाठी दोन बस बदलाव्या लागतात. ट्रेन पेक्षा बसने २० मिनिटे लवकर पोहोचता येते.

अ) बसचे तिकिट माणशी १,०००/- रुपये आहे.

बस क्रमांक १५० (Salzburg > Bad Ischl (Bus 150)) :- हि बस साल्झबर्ग मेन रेल्वे स्टेशन समोरच्या डेपोतून सूटते आणि ९० मिनिटांनी Bad Ischl ला पोहोचते. दर तासाला दोन बस अशी या बसची फ़्रिक्वेन्सी आहे. सकाळची पहिली बस ५.५५ वाजता आहे.

बस क्रमांक ५४२ (Bad Ischl > Hallstatt Gosaumühle (Bus 542)) :- Bad Ischl ला उतरल्यावर तेथूनच Gosausee (उच्चार :- गो-झो-झी) ला जाणारी बस पकडावी. २० मिनिटात ही बस Gosaumühle (उच्चार :- गो-झो-मुल) याठिकाणी पोहोचते. येथे बाजूलाच बस क्रमांक ५४३ उभी असते.

बस क्रमांक ५४३ (Hallstatt Gosaumühle > Hallstatt Lahn > Dachstein Ice Caves) :- या बसने १० मिनिटात हॉलस्टॅटच्या मुख्य चौकात पोहोचतो. या बसने पुढे Dachstein Ice Caves पर्यंत जाता येते.

ब) साल्झबर्गहून हॉलस्टॅटला जाण्यासाठी दोन ट्रेन बदलाव्या लागतात.
ट्रेनचे तिकिट माणशी २,३००/- रुपये आहे.

Salzburg Hbf  - Attnang-Puchheim  - Hallstatt Train Station


ऑस्ट्रीयातील आणखीन एका ऑफ़बीट ठिकाणावर लिहीलेला ब्लॉग "नयनरम्य वाचाऊ व्हॅली ( Offbeat Austria, Wachau Valley)" वाचण्याकरीता खालील लिंकवर टिचकी मारा.
Hallstatt 
Photos by :- Amit & Kaustubh Samant Copyright

#hallstat#saltminehallstat#howtogotohallstat#icecavehallstat#offbeataustria#offbeatdestinationineurope#